2091577487

miennik, ale wyłącznie w lewobrzeżnej części woj. lubelskiego i rzadko w radomskim.

Trzmiel leśny dominował jedynie w kilku miejscowościach Gór Swię-

tokrzyskioh, trzmiel rudy podobnie, ale także i w jednej miejscowości lu-

bełskiego, a trzmiel ogrodowy wyłącznie w kieleckim (włączając Góry Świętokrzyskie).

2.    Skład gatunkowy i zagęszczenie trzmieli w różnych latach

Skład gatunkowy trzmieli i zagęszczenie ich na koniczynie czerwonej w „punktach stałych” zestawiliśmy w tab. 6. Widać z niej, że rok 1972 różnił się od 1973 i 1974 3 razy mniejszym udziałem procentowym trzmieli ziemnych i 3 razy większym udziałem trzmiela kamiennika i rdzawo-odwłokowego, rok 1973 różnił się natomiast od pozostałych 2 razy większym udziałem trzmiela rudoszarego, przy 2 razy mniejszym udziale ciemnopasego. Nie są to na pewno wyniki miarodajne dla całego rejonu, nasuwają jednak wniosek, że jednoroczne badania nad składem gatunkowym w poszczególnych miejscowościach nie wystarczają do charakterystyki każdej z tych miejscowości, choć wystarczają do charakterystyki rejonu, jeśli prowadzone są w sumie przez kilka lat.

Zagęszczenie trzmieli na 1 ha koniczyny czerwonej w Korzecku było najwyższe w 1972 r., a najniższe w 1974, podczas gdy w Pieczenogach dokładnie odwrotnie, a w Pacanowie prawie równe we wszystkich latach, choć najniższe w 1972 r. Różnice między latami nie układają się więc regularnie i nie wydaje się uzasadnionym szukanie przelicznika dla zagęszczeń uzyskanych w poszczególnych latach. Zagęszczenie zaś w „punktach stałych” charakteryzowaliśmy tu przy pomocy średniej z zagęszczenia w poszczególnych latach.

3.    Zagęszczenie trzmieli na koniczynie czerwonej

W tabelach 7 i 8 zestawiliśmy zagęszczenie trzmieli (na 1 ha) na polach koniczyny czerwonej, zarówno ogólne, jak i rozbite na poszczególne grupy trzmieli, różniące się długością języczka.

Dla uzyskania opłacalnych plonów nasion koniczyny czerwonej (200 kg nasion z 1 ha) konieczne jest zagęszczenie trzmieli krótkojęzyczko-wych co najmniej 1700 na 1 ha, a średnio lub długojęzyczkowych co najmniej 770 na 1 ha (Sowa i in. 1977).

Ogólne zagęszczenie trzmieli wahało się w tym rejonie (w latach 1972—1974) od 0 do 6400 na 1 ha. Największe zagęszczenia (6000—6400 na 1 ha) obserwowaliśmy w woj. częstochowskim (rejon Pajęczna i Kłobucka). Zagęszczenie to pozwała teoretycznie na oczekiwanie co najmniej 600 kg nasion koniczyny czerwonej z 1 ha.

W woj. częstochowskim (w rejonie Myszkowa), krakowskim (w rejonie Chrzanowa), radomskim (w rejonie Przysuchej) i kieleckim (w rejo-

48