2144792484

Na przeciwległym biegunie znajdują się teorie wyjaśniające pojawianie się dolnych i górnych punktów zwrotnych przyczynami leżącymi poza systemem gospodarczym, czyli grupa X/X.

Interesującym przykładem jest teoria plam na słońcu, sformułowana przez Williama Jevonsa¹⁵. Stwierdził on, że powodem zmieniających się rozmiarów produkcji rolnej jest nieregularna aktywność słońca, która skutkuje zmiennymi warunkami meteorologicznymi.

Do tej grupy zalicza się również teorię cyklu politycznego. Jej autorem jest Michał Kalecki, który starał się dowodzić, że w kapitalizmie w długim okresie nie da się osiągnąć pełnego zatrudnienia¹⁶. Kiedy w odpowiedzi na taki stan państwo zaczyna prowadzić ekspansywną politykę popytową i zwiększać zakres opieki socjalnej, doprowadza do obniżenia wydajności pracy. Konsekwencją będzie inflacja i restrykcyjna polityka, będąca przyczyną cyklu politycznego. W inny sposób rolę mechanizmów politycznych przedstawił William Nordhaus¹⁷. Jego zdaniem politycy na początku swojej kadencji celowo, stosując restrykcyjną politykę podatkową i pieniężną, pogarszają sytuację gospodarczą po to, by przed kolejnymi wyborami wyciągnąć kraj z opresji. Takie zachowanie miałoby pozwolić im na przedłużenie swojej kadencji. Teoria cyklu politycznego była wielokrotnie rozwijana.

Do grupy N/X zakwalifikować można teorię keynesowską, w której za przyczynę cykli uznaje się niewystarczającą wielkość konsumpcji¹⁸. Jeśli przedsiębiorstwa powstrzymują się od inwestycji z uwagi na niewielki wzrost popytu konsumpcyjnego, wywołuje to kryzys. Spadek skłonności do wydawania pieniędzy wynika z psychologicznej prawidłowości, że im większy dochód tym większą jego część jesteśmy skłonni zaoszczędzić. Tym samym oszczędności powiększają się szybciej od konsumpcji i dochodu narodowego. By zrealizować ten dochód, tempa wzrostu inwestycji i oszczędności powinny się równać. Keynes stwierdził jednak, że, ze względu na spadek rentowności kapitału (przy wzrastających inwestycjach), jego posiadacze zaczną wybierać lepiej oprocentowane lokaty oszczędnościowe. Dochód narodowy nie zostanie zrealizowany, a zapasy towarów powiększą się, pociągając za sobą spadek produkcji i zatrudnienia. Odwrót tej niekorzystnej tendencji miałaby

¹⁵    Ibidem, s. 26

¹⁶    Ibidem, s. 26

¹⁷    Ibidem, s. 26-27

¹⁸    Ibidem, s. 30-31

13