223427901

PIOTR STACHIEWICZ

kich działań przeciw Niemcom od osiągnięcia uprzednio porozumienia politycznego. Nie wykluczało to jednak współdziałania AK z Armią Czerwoną na mocy lokalnych porozumień, nawet przy braku dyplomatycznych stosunków pomiędzy obu rządami.

W odpowiedzi na przekazane przez Edena do Moskwy oświadczenie rządu RP — rząd radziecki odpowiedział notą z dnia 11 stycznia, w której wskazywał na błędne sformułowanie deklaracji w sprawie granic i żądał reorganizacji rządu RP w kierunku wprowadzenia do niego ludzi przyjaźniej usposobionych do Związku Radzieckiego w miejsce nastawionych zdecydowanie wrogo. Nota rządu radzieckiego — jak podaje Ciechanowski — spotkała się z oceną Edena, że Sowieci po raz pierwszy uznali sprawę poLską za otwartą ⁹. Gdyby jednak uznać to za odzwierciedlenie rzeczywistego stanu rzeczy, to sprawa ta szybko została zamknięta. Na notę radziecką rząd RP odpowiedział w dniu 14 stycznia, uznając konieczność wzajemnych negocjacji bez dyskusji na temat granic. Z kolei 17 stycznia rząd radziecki zajął stanowisko wobec noty polskiej z 14 stycznia 1941 r., stwierdzając, że nota polska wprowadza w błąd opinię publiczną, kwestionuje sprawę ustalenia granicy wschodniej, co prowadzi do braku platformy negocjacji — w dodatku przy braku stosunków dyplomatycznych zerwanych z winy polskiej.

Ostatnia runda rozmów w sprawie polskiej została zapoczątkowana w dniu 20 stycznia przez Churchilla, który przedstawił własny plan Mikołajczykowi. Istotą tego planu miało być wyrażenie „ z entuzjazmem¹’ zgody przez rząd RP na granicę wschodnią według linii Curzona, z rekompensatami na północy i zachodzie, przy ewentualnym przemieszczeniu ludności tych terenów. Równocześnie Churchill podkreślił, że granice polskie nigdy nie będą powodem wojny między aliantami. Rząd RP z kolei — jak podkreśla to Ciechanowski — nie mógł praktycznie ruszyć z miejsca sprawy granic, bo mógłby narazić się na zarzut zdrady, bunt w wojsku i odcięcie się od niego jeszcze bardziej radykalnie i bezkompromisowo nastawionych krajowych władz podziemnych. Mikołajczyk natomiast, chociaż rozumiał, że Anglosasi nie podejmą wojny z Rosją w obronie kresów wschodnich, twierdził, iż sprawa polska była probierzem sowieckich intencji wobec powojennego układu rzeczy na świecie; jego zdaniem od jej poprawnego rozwiązania zależało ostateczne załatwienie „wielu innych problemów”.

Tak więc rozliczne rozmowy Churchilla z Mikołajczykiem, wymia-

1086

1

To bardzo ciekawe stwierdzenie Edena pozostawia Ciechanowski bez komentarza, a wydaje się, że jest to jeden z węzłowych punktów politycznych toczącego się trójstronnie dialogu i rozumienie jego przez stronę brytyjską i polską byłoby bardzo interesujące.

«