223428039

Nieznany rękopis wykładów Wincentego Pola 117

biota — rozmiękczenia poziomu stworzone przez brak ścieku i odpływu wód,

kotliny — obszary niższe zwykle mokre, otoczone pasami wyższego poziomu,

bagna odkryte — położone wśród okolic leśnych, porosłe trzciną, szuwarem, osoką,

pustacie — torfowiska położone w dolinach górskich, torfowiska — obszary bagniste, nieodkwaszone, zbudowane ze szczątków roślinnych,

dzikie błota — błota głębokie, niemożliwe do osuszenia ze względu na niskie położenie i bezdenną rozciecz, brody — przypominające jeziora obszary zalane wodą, wysychające zupełnie czasami,

dna jezior osuszonych — powstałe wskutek zwiększenia odpływu wód.

Tym formom (kształtom) wklęsłym odpowiadają kształty stosunkowo nad poziom wzniesione, czyli formy wypukłe: chełmy — kopczaste góry pojedyncze w równinach, wyżyny — pasma wyższego poziomu,

wały — wzniesienia pochodzenia eolicznego na obszarach piaszczystych, ustalone wydmy — wały piaszczyste (o kształtach górek i kopców) porośnięte lasem i wrzosem,

peresypy — piaszczyste lawy na wybrzeżach mórz oddzielające część wód od lądu i tworzące w ten sposób hafy i limany, zawoje ciekłych piasków — wydmy piaszczyste sypane wokół drzew, splaziny — niewielkie płaskie wysoczyzny w kształcie puklerza, sutce lub solce — kępy z gliny, piasku, kamienia utworzone podczas powodzi w korycie rzek,

przyczółki — małe pagórki na skraju równin lub nad brzegiem rzek, gdzie wyższy okoliczny poziom przypiera o ich dolinę, wyźrelce — pojedyncze skałki lub skały sterczące samotnie, ścianki — strome skały nad brzegiem rzek (Klippen), zabrzeża — wyższy poziom wzdłuż doliny rzeki lub wokół jeziora (okrajki),

kopce i jeziorka (na przemian występujące),

ostępy — splaziny wyższego poziomu otoczone brodami i bagnami, ostrowy — wyspy oderwane od brzegów lub splaziny ostąpione wodą, kępy — wyspy na rzekach, stawach i jeziorach, spławy (na jeziorach lub stawach).

Co do charakteru (natury) krainy równe mogą być: pustyniami, pusta-mi (pustaciami), puszczami, stepami (step trawny, kamienisty, słony, lodowaty).

W krainach równych — gdzie bardziej zwracają uwagę obniżenia niż wypukłości — określonym formom odpowiada określona geneza. „Wszystkie formy i kształty krain równych są łagodne, zaokrąglone i zwolna zbie-żyste — bo są dziełem wód pierwotnych i zsepiskiem ziem napływowych. Jak powstały z wód, tak też mają wody tu dotąd pewne swe prawa i formują ciągle jeszcze powierzchnię krain równych. W nich maluje się walka dwóch żywiołów — są to zapasy stałego lądu z wodami: na pozór błędne kolo usilności, na której jednak rzeczywiście korzysta ląd. Wody przeto działają w krainach równych w istocie w sposób twórczy, chociaż na pozór niszczący jest ich wpływ. A krainy równe reprezentują w naturze