223428035

PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY t. XXXin, z. 1, 1961

JÓZEF BABICZ

Nieznany rękopis inykładóin Wincentego Pola z roku 1845

An Unknown Manuscript of Lectures delivered by Wincenty Pol in 1845-

Zarys treści. Doniesienie o nieznanym rękopisie wykładów ogólnej geografii fizycznej W. Pola zawiera szczegółową ich treść, ujętą w formę zestawienia i objaśnienia w autentycznej terminologii zjawisk fizycznogeograficznych: (A) morfologii, (B) sieci rzecznej, (C) atmosfery.

Wincentego Pola wykłady miane w r. 1845 to tytuł nieznanego dotychczas z treści rękopisu wykładów geografii Wincentego Pola. Rękopis ten, przechowywany przez Bibliotekę Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu pod nr 9855/1, liczy 48 dwustronnie zapisanych kart, oprawnych w zeszyt, zawiera też kilkanaście rysunków. Pochodzi ze zbioru rękopisów Biblioteki Dzieduszyckich (dawnej Poturzyckiej) we Lwowie ¹, gdzie miał nr 117. Powstał w okresie najbardziej twórczej pracy Pola w dziedzinie geografii, kiedy to w wyniku wieloletnich badań w Karpatach dobiegały końca przygotowania do druku jego wielkiego dzieła Geografia i etnografia Polski, które niestety spłonęło doszczętnie w wypadkach lutowych 1846.

W tym czasie, przebywając w Mariampolu, brał Pol żywy udział w życiu towarzyskim i kulturalnym, jakie rozwijało się w bogatym pałacu Skrzyńskich i w Zagórzanach. Tam też prowadził wykłady zarówno z historii literatury, jak i z geografii. Prowadził je również w roku 1846 we Lwowie. W monografii Manna znajduje się wzmianka, iż po wyjściu Pola z więzienia w lipcu 1846 r. „grupa złożona z młodzieńców należących do rodzin arystokratycznych przechodziła pod kierunkiem poety nauki przyrodnicze, a zwłaszcza geografię. Z tych lekcji przechował się zeszyt zawierający początek geografii Polski, spisywany własnoręcznie podczas wykładów przez młodego Włodzimierza hr. Dzieduszyckiego“². Jest to właśnie niniejszy rękopis, mający również dużą wartość jako praca Włodzimierza Dzieduszyckiego (1825—1899), zasłużonego obywatela i przyrodnika, założyciela Muzeum Dzieduszyckich³, choć z drugiej strony fakt ten budzi podejrzenie, czy niektóre terminy lub ich objaśnienia nie zostały przekręcone lub mylnie napisane.

Prawdopodobnie wykłady lwowskie z roku 1846 były powtórzeniem

1

   O bibliotece tej i jej losach zob. E. Chwalewik Zbiory polskie. Warszawa—Kraków 1926, t. 1, s. 379 n., W. O 1 s z e w i c z Pamiętnik biblio:ekarski Józefa Łozińskiego. „Roczniki Bibliot.” 1959, s. 257 nn.

2

   M. Mann. Wincenty Pol. Studium biograf iczno-kry tyczne, t. 2, Kraków-1906, s. 34.

3

   O nim por. M. Tyrowicz w „Polskim Słowniku Geograficznym” t. VI, s. 123 nn.