8274999742

PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY t. XLVIII, z. 1, 1976

ANTONI KUKLIŃSKI

Dyskusyjne problemy środowiska przyrodniczego w Polsce

Wstęp

W artykule tym będę operował pojęciem „środowisko przyrodnicze”, obejmującym takie elementy jako wody, klimat, gleby, świat roślinny i zwierzęcy, rzeźbę terenu oraz surowce mineralne ¹.

Uważam, że termin „środowisko przyrodnicze” jest bardziej adekwatny aniżeli „środowisko naturalne”, sugerując, że chodzi o środowisko nie przekształcone przez działalność człowieka.

Problematyka środowiska przyrodniczego jest złożona i wielopłaszczyznowa i może być przedmiotem badań zarówno nauk przyrodniczych, jak i społecznych, jak też szeroko pojętej działalności interdyscyplinarnej. W niniejszym artykule szczególną uwagę poświęcę problematyce nauk społecznych ² oraz próbom ujęć interdyscyplinarnych.

Środowisko przyrodnicze w perspektywie nauk społecznych

W dotychczasowym rozwoju nauk społecznych środowisko przyrodnicze było problemem marginesowym. Nie podjęto żadnych poważniejszych wysiłków, aby rozwinąć aparat pojęciowy, koncepcje teoretyczne oraz odpowiadające im systemy rachunkowości społecznej, które by w sposób adekwatny ujmowały dynamikę relacji człowiek — przyroda.

Na początku lat siedemdziesiątych po obu stronach ideologicznego Rubikonu odezwały się głosy krytykujące ten stan rzeczy. Jeden z najwybitniejszych ekonomistów radzieckich, R. Fiedorenko³. opublikował artykuł, w którym czytamy m. in.

„Człowiek nie tylko atakuje przyrodę, ale od dawna zajmuje się jej odbudowywaniem, czyli, mówiąc językiem ekonomicznym, jej reprodukcją.

Rozmiary tej działalności były jednak niewielkie; gdzieś zasadzi się las, gdzie indziej pogłębi się rzeczkę. Przez wf§ki ludzie przywykli liczyć na to, że przy-

Por. materiały opublikowane w opracowaniu „Problemy Środowiska Człowieka”. „Biuletyn Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju PAN”, z. 68, Warszawa 1971.

A. Kukliński. Problematyka środowiska w polityce i planowaniu. „Przegl. Geogr.” t. XLV, 1973, z. 3.

N. Fiedorenko. Priroda głazami ekonomista. „Literaturnaja Gazieta” nr 33, 1972; cytowane według tłumaczenia polskiego przygotowanego przez mgr Marię Lisowską na zlecenie Komisji Teorii Gospodarki Przestrzennej i Planowania Przestrzennego KPZK PAN.