3071066316

DYSKUSJA

PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY t. XLVIII, z. 1, 1976

JERZY KONDRACKI

Próba powrotu do antropogeografii

Jako publikacja Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN ukazała się ostatnio praca Jana Tyszkiewicza Środowisko naturalne i an-troporegiony dorzecza Narwi przed 1000 lat (Ossolineum. Wrocław 1975, s. 189, fig. 3). Tytuł tej publikacji musi wzbudzić zainteresowanie geo-frafa, zwłaszcza zajmującego się północno-wschodnią częścią naszego kraju.

Książka składa się ze wstępu, zakończenia i dwóch części: 1) Środowisko naturalne, 2) Antropolimesy w dorzeczu Narwi. Prawie cały tekst oparty jest na przedstawianiu poglądów różnych autorów: historyków, etnografów, archeologów, geografów i przedstawicieli różnych nauk przyrodniczych. Zagadnienia środowiska naturalnego Autor omawia w sposób eklektyczny od Wincentego Pola po autorów współczesnych, jednakże bez dostatecznego rozgraniczenia, co już straciło swą aktualność, a co ma znaczenie dziś. Myśl przewodnia rozważań idzie po linii dawno przebrzmiałych koncepcji o charakterze deterministycznym. Autor przyjmuje istnienie ścisłego związku między zróżnicowaniem etnicznym i gospodarką ludności na schyłku ostatniego tysiąclecia a ówczesnym środowiskiem przyrodniczym, akcentuje wielkie znaczenie „granic naturalnych”, zróżnicowania klimatu, szaty roślinnej itp., nie dostarczając jednak na udowodnienie tych tez konkretnych dowodów. Przypisywanie wielkiego znaczenia dla rozmieszczenia ludności wzgórzom morenowym, działom wodnym, różnicom mezoklimatycznym czy przyrodniczo-leśnym koncepcjom regionalizacyjnym nie ma żadnych realnych podstaw. W istocie wiadomości o zaludnieniu rozpatrywanego terytorium przed tysiącem lat są w książce niezwykle skąpe. Brak w omawianej pracy solidnej podstawy faktograficznej z zakresu archeologii, która mogłaby poprzeć sugestie ostatniego (piątego) rozdziału książki (s. 160—180).

Autor uważa, że dokonał szczegółowej rekonstrukcji środowiska przyrodniczego z pierwszego tysiąclecia naszej ery (zob. Zakończenie, s. 182). Rekonstrukcja ta polega na dosyć pobieżnym zreferowaniu niektórych publikacji geologicznych i geomorfologicznych bez uwzględnienia wielu ważnych nowszych pozycji, niekompetentnym przedstawieniu stosunków hydrograficznych, paleoklimatycznych, glebowych i roślinnych. Tę część pracy zamyka rozdział, zatytułowany Uwagi metodyczne z próbą odtworzenia całości środowiska (11 stron), będący jedynie zbiorem ogólników. Autor nie zna ważnej rozprawy J. Stasiak Holocen Polski północno--wschodniej, a pracy tej autorki Badania nad starożytnym krajobrazem Pojezierza Suwalskiego zarzuca uchybienia metodyczne, przy czym zdradza nieznajomość rzeczy, sugerując rzekomy daleki transport powietrzny pyłku buka, podobny do transportu pyłku opatrzonego w specjalne apa-