223428325

PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY' t. XXXIII, z. 1, 1961

SATURNIN BOROWIEC

Warunki przyrodnicze i geneza gleb pyrzyckiego plejstoceńskiego zastoiska modnego

Natural Conditions and Origin of Soils developed in the Area oj the

Former Pleistocene Ice-dammed Lakę at Pyrzyce

Zarys treści. W pracy przedstawiono genetyczne zróżnicowanie czterech grup glebowych na terenie byłego pyrzyckiego zastoiska wodnego na podstawie własnych obserwacji i badań terenowych oraz analizy literatury, dotyczącej zmian szaty roślinnej i stosunków hydrologicznych na tle zmian klimatu w późnym gla-cjale i postglacjale z równoczesnym uwzględnieniem danych archeologicznych i źródeł historycznych.

Ukształtowanie terenu i budowa geologiczna

Obszar pyrzyckiego plejstoceńskiego zastoiska wodnego tworzy nieckę wgłębioną w krajobraz moreny dennej. Długość jej wynosi około 27 km, największa szerokość około 15 km.

Przeważająca część utworów plejstoceńskiego zastoiska wodnego leży na wysokości 20—30 m n.p.m. Tylko jego obrzeża, obszar pomiędzy Wierzbnem, Obrytą, Starym Przylepem, Zaborskiem i krawędzią plejsto-ceńską oraz tkwiącą w obrębie utworów zastoiska wodnego wyspy gliny zwałowej, wznoszą się nieco wyżej, dochodząc w obrębie kulminacji terenowych do 50 m n.p.m., lokalnie jeszcze wyżej.

Utwory holoceńskie przecinają szerokim pasem wzdłuż rzeki Płony cały obszar na dwie nierówne części, towarzyszą rzece Gowienicy oraz tworzą szereg mniejszych powierzchni na całym obszarze.

Rozmieszczenie przestrzenne utworów plejstoceńskich związane jest z warunkami sedymentacji materiału transportowanego przez wody, wpadające do zastoiska. Nierównomierny dopływ wód i ich różnorodna zdolność transportu były powodem, że sedymentacja nie odbywała się równomiernie w całym zastoisku. Osady ilaste znajdowały się przeważnie na skraju zastoiska o słabszym przepływie wody, natomiast frakcje grubsze były osadzone wzdłuż głównej osi zastoiska o silniejszym przepływie wody. Istnieją również miejsca, gdzie utwory te występują silnie przemieszane zarówno poziomo, jak i pionowo. Utwory te wykazują na ogół wyraźne warstwowanie, przy czym miąższość warstw jest bardzo rozmaita. Osady zastoiska pokrywają potężną pokrywą starsze utwory plejstoceń-skie, głównie glinę zwałową, niekiedy tzw. dolny piasek (F. S o e n d e-r o p, 26). We wnętrzu niecki utwory sedymentacyjne osiągają miąższość około 10 m, np. cegielnia koło Pyrzyc, wiercenia obok Starego Przylepu (26). Ku skrajom miąższość ich zmniejsza się znacznie i w położonych