2251773379

Z METODYKI BADAŃ ARCHEOLOGICZNYCH

Sprawozdania Archeologiczne, t. XXIII, 1971

JANUSZ KRUK

PRÓBA REKONSTRUKCJI NATURALNYCH WARUNKÓW ROZWOJU SPOŁECZEŃSTW NEOLITYCZNYCH NA OBSZARZE LESSÓW

NIECKI NIDZIANSKIEJ

W procesie powstawania prahistorycznych zjawisk osadniczych niewątpliwie istotną rolę odgrywało środowisko przyrodnicze. Stanowiło ono bowiem naturalny kontekst zróżnicowanej i wielokierunkowej działalności ludzkiej, w wyniku której powstawały specyficzne formy opanowania przestrzeni. Znajomość ograniczeń stawianych człowiekowi przez siły przyrody jest nieodzowna w badaniach nad osadnictwem pradziejowym. Pozwala ona ocenić, które z potencjalnie możliwych kierunków działalności ludzkiej były w naturalny sposób preferowane, a które wykluczone. Szczególnie studia nad kształtowaniem się przestrzennych form osadnictwa, obok szczegółowej rejestracji i klasyfikacji śladów działalności ludzkiej, powinny obejmować rekonstrukcję pierwotnej charakterystyki przyrodniczej obszaru objętego badaniami. Jest to zadanie niełatwe, wymagające kompleksowego rozpatrzenia szeregu zagadnień zupełnie na pozór nie wiążących się z problematyką archeologiczną. Niniejsze opracowanie stanowić ma próbę spojrzenia na przemiany środowiska naturalnego w neolicie obszarów lessowych (na przykładzie wybranego, niewielkiego regionu), z punktu widzenia potrzeb badań nad osadnictwem prahistorycznym i z perspektywy aktualnego dorobku niektórych dyscyplin przyrodniczych.

CHARAKTERYSTYKA ATLANTYCKIEJ I SUBBOREALNEJ FAZY KLIMATYCZNEJ HOLOCENU

Klimat, czyli typowy dla określonego obszaru układ zjawisk atmosferycznych, był i jest stałym warunkiem życia społeczeństw ludzkich¹. Zależność ta jest niezmienna, niemniej w miarę postępu cywilizacji stawała się ona coraz bardziej pośrednia. W kształtowaniu naturalnego otoczenia najstarszych społeczeństw zjawiska klimatyczne odgrywały ogromną rolę. Zależała od nich zarówno rzeźba powierzchni ziemi, nawodnienie, procesy glebotwórcze, jak i cały świat żyjący — flora i fauna. Nie był to nigdy (i nie jest obecnie) wpływ prosty i bezpośredni. O charakterze bowiem klimatu decydują różne (w tym również wymienione wyżej) elementy, tworzące wraz z nim pojęcie „środowisko geograficzne”². Bez wątpienia jest to jednak sfera, w której człowiek ingerował najsłabiej i całkiem pośrednio.

Rekonstrukcje paleoklimatologiczne dotyczące starszych okresów holocenu nastręczają wielkie trudności przede wszystkim na skutek konieczności wnioskowania

1

   J. Kostrowicki, Środowisko geograficzne Polski, Warszawa 1968, wyd. 3, s. 281—282.

2

   Kostrowicki, op. cit., s. 281.