274844982

B. NIEBEZPIECZNE SUBSTANCJE CHEMICZNE

Pierwiastki, związki chemiczne i ich mieszaniny mogą być źródłem różnorodnych zagrożeń. Zostały one podzielone na trzy grupy w zależności od charakteru powodowanych zagrożeń. Do pierwszej należą połączenia, które ze względu na właściwości fizykochemiczne mogą być przyczyną wybuchu lub pożaru, grupa druga to substancje o szkodliwym oddziaływaniu na zdrowie człowieka, a ostatnia to połączenia niebezpieczne dla środowiska. Każda substancja niebezpieczna jest scharakteryzowana przez podanie symbolu grupy zagrożeń (E, O, F+, F, T+, T, C, Xn, Xi lub N) oraz odpowiadającego jej znaku graficznego — piktogramu (Tabela 1). Kolejny system to zbiór znormalizowanych zwrotów R oraz zwrotów S. Zwroty R określają dokładniej ryzyko związane z pracą z daną substancją. Na przykład informują nie tylko o toksyczności związku, lecz precyzują, jaką drogą może dojść do zatrucia organizmu (np. przez skórę, po połknięciu czy przez drogi oddechowe). Zwroty S podają niezbędne środki bezpieczeństwa, jakie należy zastosować podczas pracy, warunki przechowywania substancji itp.

Związki chemiczne mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia po wniknięciu do organizmu drogą pokarmową (w wyniku połknięcia), oddechową (przez płuca) lub dermalną (przez skórę). Negatywne skutki mogą mieć postać ostrego lub przewlekłego zatrucia, podrażnień, poparzeń, reakcji alergicznej, a nawet nieodwracalnych zmian w organizmie (np. działania rakotwórczego, mutagennego i innych). Wchłanianie substancji drogą oddechową jest procesem szybkim i nie ogranicza się jedynie do gazów (np. tlenków azotu czy siarki) i par lotnych substancji (np. rozpuszczalników organicznych), również aerozole lub pyły (np. pył żelu krzemionkowego, włókna azbestu) mogą wnikać do organizmu tą drogą. Nie wolno bagatelizować zagrożeń wynikających z kontaktu substancji niebezpiecznych ze skórą. Żrące działanie mocnych zasad oraz kwasów nieorganicznych (w stanie czystym lub w postaci stężonych roztworów), metali alkalicznych czy też chlorowców (np. bromu) jest sprawą oczywistą. Jednakże należy pamiętać, że również kwasy organiczne (mrówkowy, octowy) oraz fenole są związkami żrącymi i niszczą wszystkie tkanki organizmów żywych. Podobne działanie wykazują związki, które w wyniku hydrolizy uwalniają żrące produkty (np. chlorki kwasowe tworzą w reakcji z wodą chlorowodór). Skutkiem wniknięcia do organizmu substancji toksycznej drogą dermalną jest również niebezpieczeństwo poważnych zatruć (nawet śmiertelnych).

Gdzie znaleźć bardziej szczegółowe informacje o zagrożeniach, które może powodować substancja chemiczna? Na każdym opakowaniu zawierającym substancję chemiczną powinna znajdować się etykieta zawierająca symbol kategorii zagrożeń, piktogram oraz podstawowe zwroty R i S. Przed rozpoczęciem pracy z substancją chemiczną niezbędne jest uważne zapoznanie się ze znaczeniem wszystkich symboli ostrzegawczych oraz zwrotów R i S związanych z używaną substancją. Informacje takie są podawane w instrukcji do każdego ćwiczenia.

Poszerzenie i uzupełnienie podstawowych informacji, których dostarczają oznakowania na opakowaniach, znajdują się w Kartach Charakterystyki Substancji Niebezpiecznej. Każde laboratorium posiada komplet tych kart dla wszystkich odczynników, które się w nim znajdują. Karta charakterystyki podaje szczegółowe informacje o substancji chemicznej.

6