2906543833

129

DROBIAZGI PRZYRODNICZE

Rekiny olbrzymie

Jednym z największych obecnie żyjących zwierząt, ustępującym tylko niektórym waleniom, a w swej klasie jedynie rekinowi wielorybiemu, jest długoszpar, czyli rekin olbrzymi albo żarłacz olbrzymi — Cetor-hinus (=Selachus) maximus Gtinnerus, 1765. Najmniejszy ze złowionych okazów tego gatunku mierzył 1,5 m długości, natomiast co do maksymalnych ich rozmiarów zdania są podzielone. Najwięcej autorów podaje — 15 m, ale wg Suworowa dochodzą one nawet do 30 m, co jednak nigdzie więcej nie zostało potwierdzone. Znany w literaturze okaz o długości 9,1 m ważył 3760 kg; dla porównania ciężar zważonego rekina wielorybiego o długości 11,6 m wynosił 12 020 kg (Pa-rin, w Zizni iivotnych, t. 4, ć. 1 — Ryby, Moskva 1971, str. 41—42). Tak czy inaczej długoszpar należy więc do prawdziwych gigantów morza, gdzie w tym rozległym i 800 razy gęstszym od powietrza środowisku wielotonowe rekiny i wieloryby mogą poruszać się szybko i sprawnie, wyskakując nawet całkowicie nad powierzchnię i wyczyniając tam prawdziwe ewolucje, przed głośnym opadnięciem do wody. Grawitacja, ograniczająca wielkość zwierząt lądowych, przestaje tu być problemem, niebezpieczeństwem jest natomiast dla tych olbrzymów utknięcie na mieliźnie czy wyrzucenie na plażę. Nawet oddychające powietrzem atmosferycznym walenie duszą się wtedy, gdyż zbyt słabe w tych warunkach żebra i mięśnie oddechowe nie mogą skutecznie przeciwstawić się masie własnego ciała.

Długoszpar zaliczany jest do rodziny Lamnidae, do której należy także bardziej znany ludojad — Car-charodon carcharias, i żarłacz śledziowy — Lamna na-sus, bądź wydzielany jest jako odrębna rodzina Ce-torhinidae. Kształtom ciała i ubarwieniem zbliżony jest właśnie do tego żarłacza, tzn. posiada wrzecionowate ciało, ciemne do czarnego na grzbiecie i jaśniejsze od spodu, spłaszczony trzon ogona z bocznymi kilami, duże płetwy piersiowe, dwie grzbietowe (pierwszą dużą, drugą bardzo małą) i półksiężycowatą ogonową, o większym górnym jej płacie (ryc. 1). Od innych żarłaczy i wszystkich pozostałych rekinów różnią go wyraźnie bardzo długie szczeliny skrzelowe (stąd nazwa długoszpar), zaczynające się prawie na grzbiecie i zachodzące aż na brzuszną stronę ciała. Głowa osobników młodocianych wyciągnięta jest po-

Ryc. 1. Sylwetka dorosłego samca długoszpara a i głowa osobnika młodocianego b; 1 — rostrum, 2 — szczeliny skrzelowe, 3 — pterygopodium, 4 — kil (a — wg Suworowa, b — oryg.)

nadto w gruszkowate, mięsiste rostrum, które z wiekiem staje się krótsze i stożkowate, przyjmując u okazów dojrzałych kształt typowy dla większości rekinów (ryc. 2).

Szczęki długoszpara uzbrojone są w lićzne zęby, ustawione w 4—7 szeregach, po około 200 zębów w każdym. Są one bardzo drobne (do 5 mm długości), w związku z czym obrzeże paszczy przypomina tarkę. Zęby te nie odgrywają właściwie żadnej roli przy zdobywaniu pokarmu, gdyż żarłacz olbrzymi, podobnie jak rekin wielorybi i fiszbinowce, odżywia się planktonem, odcedzanym w tym przypadku przez dochodzące do 10—14 cm rogowe wyrostki filtracyjne, osadzone na lukach skrzelowych (1000—1300 na każdym).

Ryc. ,2. Porównanie wielkości i sylwetek bardziej znanych dużych rekinów (? $): 1 — rekin młot (do 4,5— 6 m), 2 — lis morski, kosogon (do 6 m), 3 — ludojad (do 11 m), 4 — rekin polarny (do 6,5 m), 5 — długoszpar (do 15 m), 6 — rekin wielorybi (do 20 m). Dla porównania człowiek i samochód osobowy (wg Pari-

na)

Przy 5 łukach skrzelowych tworzą one doskonały aparat filtracyjny, pozwalający rekinowi płynącemu z prędkością 3,5 km/godz. na przecedzenie w tym czasie 1500—2000 m³ wody. Pokarmem jego są głównie skorupiaki planktonowe; w żołądkach zabitych rekinów znajdowano jednorazowo do 1 tony treści, składającej się ze skorupiaków i śluzu.

Rekin olbrzymi występuje w wodach ciepłych i umiarkowanych Atlantyku i Pacyfiku, unikając wód polarnych i tropikalnych; zasięg jego związany jest z zamkniętym układem prądów północnej i południowej półkuli. W północnym Atlantyku, wraz z Golf-stromem, sięga np. aż do wybrzeży Murmańska. W słoneczne dni rekiny te tworzą w wodach otwartych duże stada, zgrupowane tuż pod powierzchnią, stąd też zyskały angielską nazwę basking sharks, czyli „wygrzewające się w słońcu”. Liczba osobników w stadach wynosi 15—30 sztuk, a w przypadku rekinów niedojrzałych dochodzi nawet do 100 sztuk. Mimo dużych rozmiarów te spokojne, planktonożerne „bestie” nie stanowią dla człowieka niebezpieczeństwa, a płetwonurkowie opisują spotkania z nimi jako poz-

3