2964938837

279

PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA.

*

rozwlekle tyrady katedralnego kaznodziei, a przytoczę tylko jeden wydatniejszy ustęp: „Jezuici starali się utrzymać duchowieństwo unickie w grubej ciemnocie, aby nie miało wyobrażenia o przeszłości powszechnego kościoła, o jego dogmatach, soborach, przyczynach rozdziału obu kościołów, a stało się tylko powolnem narzędziem w ich rękach. W tymże czasie Jezuici dążyli do tego, żeby polscy lub spolszczeni panowie prezentowali biskupom do wyświęcania na posady duchowne po wsiach i miastach swych nawpół piśmiennych lokajów, kucharzy, stajennych, którzy w skutek wstrętnego sposobu życia i ciemnoty stawali się sromem dla duchowieństwa unickiego, a tern samem odstręczali naród od swego obrządku, a popychali go ku łacinizmowi⁴⁴. Zanotować również należy, iż kaznodzieja, mówiąc o wcieleniu wszystkich ziem ruskich do państwa rosyjskiego za Katarzyny II, dodał z naciskiem: „Oprócz Galicyi“.

Obchód 50-ej rocznicy nawrócenia unitów na prawosławie spowodował ukazanie się kilku dzieł i broszur, odnoszących się do hi-storyi unii, które wymienimy na tern miejscu, pozostawiając na czas późniejszy dokładniejsze w nich rozpatrzenie się. W roku bieżącym ukazały się w druku: „Krótki rys historyczny połączenia unitów z prawosławiem na Litwie i w Polsce⁴⁴ K. A. Liszina. Petersburg. 1889 r.; „Cerkiewno-unickie sobory od końca w. XVI^tt, przez Jana Strelbickiego. Wilno. 1889; tegoż autora: „Archiman-dryta Włodzimierz Terleckie Wilno. 1889 r.; „Piędziesięciolecie połączenia unitów białoruskich⁴⁴. Wilno. 1889.

Z dziejów propagandy prawosławia pomiędzy wołyńskimi Czechami zasługuje na uwagę fakt następujący (Nr. 2). Gdy z liczby 96 Czechów-katolików ze wsi Ulbarowa (powiat Kowno), którzy oświadczyli gotowość przejścia na prawosławie, 65 zgłosiło się do urzędu parafialnego rzymsko-katolickiego w Równie z prośbą o przyjęcie ich napowrót do jedności Kościoła powszechnego, wówczas ogarnął niepokój sfery rządowe i schyzmatyckie, a skutkiem tego propagandę wznowiono z całą usilnością. Aby mieó wyobrażenie, w jaki to sposób uspokajano skrupuły sumienia tych marnotrawnych synów Kościoła, przytaczam argumentacyą kaznodziei J. O. Sasko, wygłoszoną w języku czeskim w tejże wsi d. 31 październ. roku minionego: „Czyż nie lepiej żyje się tutaj na świętej Rusi,