2964938842

284 PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA.

ckich z liczbą cerkwi i monasterów prawosławnych, a następnie zestawimy z procentem ludności katolickiej i prawosławnej, to przekonamy się, jak dalece pokrzywdzeni są w tym względzie katolicy. Inaczej jednak bywało w tym kraju za rządów polskich, okrzyczanych obecnie z nietolerancyi przez pisarzy ruskich i rosyjskich. Nie będziemy się tu zajmować zbieraniem dat lub cytowaniem naszych historyków. Powołamy się tylko na pierwsze lepsze świadectwo z pod pióra nam wrogiego. W numerze 180 Wileń. Wiestniha umieszczono obszerniejszą notatkę historyczną pod tytułem : „Monaster Surdegi (gubernia kowieńska). Dowiadujemy się z niej, że na właściwej Żmudzi, zatem pośród ludności nawskróś katolickiej, istniały w wiekach minionych liczne cerkwie i mona-

stery, zakładane najprawdopodobniej przez panów ruskich, mających

*

dobra na Żmudzi, bądź dla użytku własnego, bądź dla swej służby dworskiej ruskiego pochodzenia. W mieście Brasławiu (powiat no-woaleksaudrowski) były dwa monastery i kilka cerkwi; istniały także cerkwie i monastery w Poddubissach, Surdegach i Kiejdanach. W Kownie była w w. XVI cerkiew Wszystkich Świętych. Z nich monaster kiejdański skasowano na początku naszego wieku (już za rządów rosyjskich), a cerkiew i monaster w Surdegach — założone w w. XVI przez rodzinę Szysz-Stawieckich — doczekały się naszych czasów pomimo całkowitego zwycięstwa Kościoła katolickiego nad różnowierstwem w wieku XVII i XVIII.

Historya Królestwa Polskiego z lat 1861 —1864 ma swych specyalnych przedstawicieli w łamach Wars#* Chełm, Epar. Wie-sinika. W artykule zatytułowanym: „Niebezpieczeństwo grożące unii w r. 1862% pióra niejakiegoś Teobalda, jest mowa o tern, jakoby mrgr. Wielopolski i sekretarz stanu Enoch ułożyli byli wówczas projekt zniesienia w cerkwiach unickich ikonostasów, tej ostatniej cechy, różniącej w dyecezyi chełmskiej cerkwie od kościołów łacińskich. Pomysł ten, dążący do zupełnego zniesienia unii, mieli przedłożyć w. ks. Konstantemu, który, „poznawszy chytrośc ich, rzecze: pocóż kusicie mię, obłudnicy!“ — i kazał obu wyjechać za granicę. Nie prawdaż, iż powody i czas wyjazdu margrabiego za granicę podano z całą ścisłością historyczną? Takiejże znajomości czasów i ludzi dowodzi podana tamże wiadomość, iż margr. Wielopolski, przedkładając rządowi projekt reorganizacyi