MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
Robert Polaczek
Katedra Analizy Finansowej i Strategicznej
Akademia Ekonomiczna w Poznaniu
Rozwój sektora piwowarskiego w Polsce a oddziaływanie zasobów na
strategiczne zachowania przedsiębiorstw
1. Uwagi wstępne
Potrzeba rozwoju przedsiębiorstwa, jest nader oczywista. Rozwój narzucony jest
przedsiębiorstwu zarówno przez otoczenie, czyli jest konsekwencją uwarunkowań
zewnętrznych, jak równie\
wynika z wewnętrznych, naturalnych potrzeb samego
przedsiębiorstwa. Zachowania ewolucyjne przedsiębiorstw wynikają z faktu, \
e wskazane
dwa obszary są ze sobą ściśle związane i razem wzięte popychają stale przedsiębiorstwo do
rozwoju, od pierwszych chwil jego powstania. Dlatego jednym z podstawowych celów
przedsiębiorstwa jest, aby w ramach prowadzonej działalności utrzymać się w stanie rozwoju
i dynamicznej równowagi, przy ciągle zmieniających się uwarunkowaniach zewnętrznych i
wewnętrznych.
Tempo przemian przedsiębiorstwa zazwyczaj jest inne od tempa rozwoju sektora. Rozwój
przedsiębiorstwa w dziedzinie ekonomicznej, technologicznej i socjo-kulturowej w stosunku
do rozwoju otoczenia przybiera dwa warianty, a mianowicie:
- rozwój przedsiębiorstwa jest szybszy od rozwoju sektora, oznacza to, \
e proces
wzrostu przedsiębiorstwa odbywa się przez interfuzję;
- rozwój przedsiębiorstwa jest wolniejszy od sektora otoczenia i mówimy wtedy o
procesie regresu przedsiębiorstwa1.
Na rozwój przedsiębiorstwa mo\
na spojrzeć równie\
przez pryzmat wartości. Wartość w
roli przesłanki decyzji mened\
erskich występuje tylko w warunkach gospodarki rynkowej, w
której przedsiębiorstwo jest towarem. Traktowanie przedsiębiorstwa jako towar oznacza, \
e
posiada ono  swoją cenę, jest elementem rynku, na którym występuje określona poda\
i
popyt2. Tym samym zachowania przedsiębiorstwa, a dokładniej podejmowane przez
mened\
erów decyzje powinny oddziaływać na wzrost ceny przedsiębiorstwa.
1
Por. A. Bednarski, Zarys teorii organizacji i zarządzania, Wydawnictwo  Dom Organizatora TNOiK Toruń,
Toruń 2001, s. 329.
2
Por. B. Woz
niak-Sobczak, Aktywne i pasywne inwestycje przedsiębiorstwa, Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, Katowice 2002, s. 11.
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
Uznanie przedsiębiorstwa za towar powoduje, jak wskazuje W. Skoczylas, \
e wartością
przedsiębiorstwa zainteresowane są równie\
inne podmioty, np.: rada nadzorcza, zarząd,
współpracownicy, klienci, dostawcy, kredytodawcy, państwo oraz społeczeństwo.
Zainteresowanie wartością przedsiębiorstwa przez wskazane podmioty, wyzwala określone jej
generatory, pozwalające maksymalizować jego wartość. Podobnie zachowują się inwestorzy,
którzy swoje decyzje o wejściu lub wyjściu z inwestycji w przedsiębiorstwo uzale\
niają od
przewidywanej stopy zwrotu przy zało\
onym akceptowalnym poziomie ryzyka3.
W kontekście powy\
szego mo\
na przyjąć, \
e zasadniczym celem kierunkowym tworzenia
i funkcjonowania przedsiębiorstwa w długim okresie jest jego efektywny rozwój, który
powinien prowadzić do maksymalizowania wartości rynkowej przedsiębiorstwa.
Celem tego opracowania jest pokazanie kierunku rozwoju polskiego sektora
piwowarskiego, uwzględniając zmiany w zasobach oraz ich wpływ na strategiczne
zachowania poszczególnych jego przedsiębiorstw.
Zakres czasowy opracowania obejmuje lata 1993-2005.Trzynastoletni okres analizy
pozwala na skuteczne pokazanie tendencji rozwojowych sektora. Analizę rozwoju sektora
piwowarskiego przeprowadzono na próbie badawczej 17 przedsiębiorstw. Wartość sprzeda\
y
realizowana przez te browary wynosi ponad 90% wartości sprzeda\
y całego sektora
piwowarskiego w Polsce, co oznacza, \
e próba badawcza jest w pełni reprezentatywna. W
skład próby badawczej weszły browary zarówno du\
e, jak równie\
średnie i małe.
2. Kierunki rozwoju polskiego sektora piwowarskiego
Konieczność przemian strukturalnych przedsiębiorstwa, czyli dostosowywanie do
zmieniających się warunków otoczenia oznacza jego przechodzenie na wy\
szy poziom
rozwoju, który jest uwarunkowany czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Zachowanie
równowagi między uwarunkowaniami zewnętrznymi a wewnętrznymi związane jest z
indywidualnymi potrzebami przedsiębiorstw, pozycją na rynku, długookresowymi
perspektywami rozwoju oraz oceną bie\
ącej sytuacji i sprawności zarządzania. Trudno sobie
wyobrazić trwałą równowagę zewnętrzną i stabilną pozycję przedsiębiorstwa na rynku w
dłu\
szym okresie, bez uczestnictwa w zachodzących w otoczeniu zmianach. Stan
długookresowej równowagi zewnętrznej jest uwarunkowany tak\
e rozwojem
3
Por. W. Skoczylas, Wartość przedsiębiorstwa w systemie jego oceny, Wydawnictwo Uniwersytetu
Szczecińskiego, Szczecin 1998, s. 31 i 32.
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
technologicznym, poszerzaniem oferty asortymentowej, doskonaleniem jakości produktów i
umiejętności mened\
erów4. Pojęcie przemian strukturalnych rozpatrywane jest na poziomie:
 mikroekonomicznym  poszczególnych przedsiębiorstw (zmiana struktury aktywów i
pasywów wewnątrz przedsiębiorstw),
 mezoekonomicznym  sektora (zmiana wzajemnej pozycji przedsiębiorstw w ramach
sektora),
 makroekonomicznym  gospodarki (przemieszczania aktywów i pasywów między
sektorami).
Tempo przemian strukturalnym na poziomie mikro jest zdecydowanie większe ni\
w
wypadku sektora, a tym bardziej w skali całej gospodarki. Wynika to z obecnie
obowiązującego systemu gospodarki wolnorynkowej, w którym decyzje inwestycyjne
przedsiębiorstw podejmowane są w oparciu o rachunek ekonomiczny. Oznacza to, \
e
zarówno efekty, jak i ryzyko podjętych decyzji inwestycyjnych obcią\
ają bądz

zarządzających przedsiębiorstwem, bądz
ich właścicieli.
W badaniu prawidłowości rozwoju i przemian strukturalnych wa\
ną rolę odgrywa
mezoekonomia. Podejście sektorowe pozwala na eliminowanie z mezostruktury ekonomicznej
wad jej struktury, np.: złą strukturą cen, nadmierną koncentracją, problemami z prywatyzacją i
restrukturyzacją. Przemiany mezostrukturalne okazują się bowiem symptomatyczne co do
kierunku i tempa ogólnych przekształceń, w tym równie\
na poziomie mikroekonomicznym.
Do najwa\
niejszych czynników warunkujących przemiany strukturalne przedsiębiorstwa
nale\
y zaliczyć: zapotrzebowanie społeczne, postęp techniczny, zasoby naturalne, zasoby siły
roboczej, poziom i tempo rozwoju gospodarczego, czynniki typu instytucjonalnego, integrację
międzynarodową. Badając działanie czynników wpływających na rozwój nale\
y uwzględnić
co najmniej trzy okoliczności, a mianowicie:
1) występuje ścisła współzale\
ność między większością powy\
ej wymienionych
czynników, np. postęp techniczny zmieniający układ strukturalny jest niemo\
liwy bez
dopływu odpowiednio wykształconej kadry5;
2) znaczenie poszczególnych czynników zmienia się w czasie i przestrzeni;
3) nie jest mo\
liwe wierne odtworzenie w innych przedsiębiorstwach kierunków przemian
strukturalnych6.
4
Por. J. Komorowski, Cele finansowe a kryteria oceny przedsiębiorstwa, Finansista 11 (13), listopad 2002, s. 57.
5
W zasadzie nie mo\
na mówić o izolowanym wpływie jednego czynnika na układ i przeobra\
enia strukturalne.
Występują natomiast łączne oddziaływania powiązanych ze sobą czynników.
6
Por. W. A
ukasik, Struktury przemysłu, w: Elementy strategii rozwoju przemysłu, red. W. Janasz, Wydawnictwo
Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2000, s. 84 i dalsze.
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
Przechodząc do analizy kierunków rozwoju sektora piwowarskiego w Polsce nale\
y
wskazać, \
e w badanym okresie, czyli między 1993 a 2005 rokiem, konsumpcja piwa w
Polsce nieprzerwanie się zwiększała. Przy czym rzeczą naturalną jest, \
e dynamika zmian w
poszczególnych latach była ró\
na i zawierała się w przedziale 0,5  13,7 %. I tak, konsumpcja
piwa w Polsce w badanym okresie wzrosła z 12,7 mln do ponad 30,3 mln hektolitrów7 piwa
rocznie, co zostało przedstawione w tabeli 1.
Tabela 1. Wielkość i dynamika zmian sprzeda\
y piwa w Polsce w latach 1993 20058
Wyszczególnienie
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Sprzeda\
piwa w
Polsce (w tys. hl) 292309 30980
30
12 680 13 986 15 154 16 528 18 789 20 344 22 477 24 030 24 143 25 825 28 338
2862010 084
Dynamika sprzeda\
y
piwa (poprzedni rok 103,1 106,1
= 100)
 110,3 108,4 109,1 113,7 108,3 110,5 106,9 100,5 107 109,7 101,0 105,1
y
r ó d ł o: Kompania Piwowarska, Piwochmiel.
7
Wielkość sprzeda\
y piwa w Polsce (jego konsumpcji) jest sumą dwóch wielkości: 30 084 tys. hl (sprzeda\

polskich producentów) i 184 tys. hl, (import) co daje wielkość 30,3 mln hl piwa.
8
Do maja 2004 r. takie pojęcia jak: sprzeda\
piwa w Polsce (poziom eksportu był zbli\
ony do importu, a
wymiana kształtowała się na poziomie nieco ponad 100 tys. hl rocznie), konsumpcja oraz produkcja były
synonimami. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej w maju 2004 r. spowodowało dynamiczny wzrost
eksportu, w latach 2004  2005, wynosząc odpowiednio w tych latach: 610 tys. hl i 896 tys. hl, import natomiast
kształtował się na poziomie: 182 tys. hl i 184 tys. hl. Oznacza to, \
e w wymianie międzynarodowej osiągamy
znaczącą nadwy\
kę eksportu nad importem, a eksport stanowi ju\
3% sprzeda\
y w kraju.
9
Wielkości w wierszu górnym lat 2004  2005, czyli 29 230 tys. hl i 30 980 tys. hl oznaczają całkowitą sprzeda\

sektora, a więc sprzeda\
krajową i eksportową.
10
Wielkości w wierszu dolnym lat 2004  2005, czyli 28 620 tys. hl i 30 084 tys. hl oznaczają sprzeda\
sektora
w Polsce.
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
Wykres 1.
Wielkość i dynamika sprzeda\
y piwa
w latach 1994-2005 (lewa skala w tys. hektolitrów, prawa skala w %)
40 000 115
31 000
29 230
28 338
30 000
25 825
24 030 24 143
110
22 477
20 344
18 789
20 000
16 528
15 154
13 986
105
10 000
0 100
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
y
r ó d ł o: Kompania Piwowarska, Piwochmiel, ZPPP.
Dane tabeli 1 i wykresu 1 informują, \
e wzrost konsumpcji piwa w ciągu 13 lat wyniósł
prawie 140%, czyli konsumpcja piwa w badanym okresie zwiększyła się dwuipółkrotnie. W
związku z tym średnioroczny wskaz
nik wzrostu konsumpcji piwa na osobę w badanym
okresie wyniósł około 7%. Przeliczając to na wielkości bezwzględne, uzyskujemy wzrost
spo\
ycia piwa w badanym okresie z około 36 l do ponad 80 l na jedną statystyczną osobę
rocznie.
W świetle powy\
szego nale\
y stwierdzić, \
e sektor piwowarskie nale\
y do nielicznych
sektorów w Polsce (jeśli nie jedyny), który przez 12 lat, rokrocznie osiągał ilościowy wzrost
sprzeda\
y. Prowadzone w tym zakresie badania pozwalają na stwierdzenie, \
e w decydującej
mierze było to mo\
liwe dzięki rozwojowi przedsiębiorstw, wyra\
ającymi się przemianami w
strukturze majątku przedsiębiorstw polskiego sektora piwowarskiego. Rozwój zasobów
majątkowych przedsiębiorstw w latach 90-ych miał charakter przemian wyprzedzających, czyli
następował zdecydowanie szybciej ni\
rozwój sektora jako całości. Przedstawiona zale\
ność
wynika ze specyfiki wzrostu przedsiębiorstw produkcyjnych, która zostanie w opisana w
następnym punkcie.
Przedsięwzięcia w zakresie rozwoju przedsiębiorstw związane były i są z budowaniem
pozycji konkurencyjnej w sektorze. Owe przedsięwzięcia mo\
na określić jako kluczowe
czynniku sukcesu sektora. Do podstawowych kierunków rozwoju sektora piwowarskiego w
Polsce zarówno jako całości, jak i poszczególnych jego reprezentantów zaliczono:
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
1) koncentrację majątkową i kapitałową  zostały utworzone trzy grupy: grupa
śywiec, Kompania Piwowarska, grupa Carlsberg;
2) nakłady inwestycyjne na:
- modernizację majątku trwałego,
- powiększanie potencjału produkcyjnego,
- unowocześnianie technologii wytwarzania,
3) poszerzanie rynku:
- inwestowanie w miejsca sprzeda\
y piwa,
- rozwijaniu istniejących oraz wprowadzanie nowych marek piwa,
4) nakłady na poprawę jakości piwa:
- zapewnienie powtarzalności piwa,
- poprawę efektywności procesów11,
- wydłu\
enie trwałości piwa12.
3. Strategiczne zachowania przedsiębiorstw sektora piwowarskiego
Strategiczne zachowania przedsiębiorstw w du\
ej części determinowane są wielkością
przedsiębiorstwa. Wielkość przedsiębiorstwa, jego potencjał finansowy w istotny sposób
wpływają natomiast na jego mo\
liwości rozwojowe. I tak, poniesione w badanym okresie
nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw sektora piwowarskiego przyczyniły się do zmian w
majątku o charakterze ilościowym (większe zdolności produkcyjne) oraz jakościowym
(postęp w technologii wytwarzania). Rozwój, a ściślej rozwój technologiczny powoduje w
pierwszej kolejności przemiany w majątku długoterminowym przedsiębiorstwa, które
następnie wpływają na efektywność gospodarowania zapasami oraz na pozostałe pozycje
majątku obrotowego, czyli na poziom nale\
ności i środków pienię\
nych. Rozwój zapewnia
nie tylko odtwarzanie potencjału produkcyjnego, ale tak\
e zmiany tego potencjału o
11
Skrócenie długości procesów produkcyjnych, energooszczędność procesów, ograniczanie zaników
międzyfazowych.
12
Por. R. Polaczek, Kierunki rozwoju zasobów majątkowych przedsiębiorstw sektora piwowarskiego w Polsce,
w: Restrukturyzacja w okresie transformacji gospodarczej. Instrumenty  przebieg  efekty, red. R. Borowiecki,
A. Jaki, Akademia Ekonomiczna w Krakowie i TNOiK, Warszawa  Kraków 2005, s. 319  320.
Potwierdzeniem powy\
szych tez mogą być zachowania przedsiębiorstw z sektora produkujących piwo w
Stanach Zjednoczonych. Według A.A. Thompsona Jr. oraz A.J. Stricklanda II kluczowymi czynnikami sukcesu
w amerykańskim sektorze piwowarskim są:
1) wysoki stopień wykorzystania zdolności wytwórczych  tym samym utrzymanie na niskim poziomie
jednostkowych kosztów wytwarzania;
2) rozbudowana sieć hurtowni  dostęp do jak największej liczby punktów sprzeda\
y detalicznej;
3) oryginalna reklama  zachęcenie konsumentów do zakupu określonej marki piwa.
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
charakterze jakościowym13. Wzrost natomiast charakteryzuje się przemianami przede
wszystkim w majątku obrotowym. W świetle powy\
szego opieranie strategii rozwoju
przedsiębiorstwa tylko na wzroście, skutkować musi w dłu\
szym okresie pogorszeniem
atrakcyjności produktów. Dalszą konsekwencją tego stanu będzie zmniejszenie wielkości
przychodów i pogorszenie rentowności, co w ostateczności mo\
e doprowadzić do bankructwa
przedsiębiorstwa.
Analizując przemiany strukturalne w majątku przedsiębiorstw trzeba wspomnieć o
podstawowej przeszkodzie technicznej, którą napotykają przekształcenia strukturalne
majątku. Dotyczą one głównie rzeczowych składników majątku trwałego, ale tak\
e pewnych
zasobów wartości niematerialnych i prawnych, a dokładniej  niepodzielności czynników
produkcji. Techniczne wymagania procesów produkcyjnych determinują rozmiary
niepodzielnych porcji czynników produkcji, czyli wielkości rzeczowego majątku trwałego,
które ka\
dorazowo muszą być instalowane w przedsiębiorstwie celem prawidłowej realizacji
procesu produkcyjnego. Ka\
dy proces produkcji wymaga pewnej minimalnej (ale ściśle
określonej wielkości liczbowej) porcji zasobów (trwałych i obrotowych), charakteryzującej
się technicznie określoną strukturą wewnętrzną. Uruchomienie danego procesu wytwarzania
jest mo\
liwe jedynie w sytuacji, gdy owa porcja czynników produkcji wystąpi w całości, w
określonym miejscu i czasie14.
Analizując strategiczne zachowania poszczególnych przedsiębiorstw wchodzących w
skład jakiegokolwiek sektora, w tym sektora piwowarskiego nie mo\
na pominąć czynników
egzogenicznych. Wpływ czynników niezale\
nych został szczególnie uwidoczniony w
wynikach finansowych przedsiębiorstw, a tym samym wynikach finansowych sektora roku
2001. Konsumpcja piwa w Polsce w 2001 r. wzrosła w stosunku do roku poprzedniego
niespełna o 0,5%, czyli o około 113 tys. hl. Na niską dynamikę wzrostu w 2001 r. wpływ
miały przede wszystkim czynniki sektorowe i makroczynniki, a mianowicie:
 wzrost akcyzy na piwo o 19%,
 niesprzyjające warunki klimatyczne  tzn.  zimne lato ,
  sezonowość sprzeda\
y piwa.
13
Jedną ze zmian o charakterze jakościowym majątku jest wzrost jego elastyczności, polegający na wzroście
poziomu mechanizacji, automatyzacji i robotyzacji procesów wytwarzania, a który to proces znajduje
odzwierciedlenie w ściśle określonym zasobach czynności, operacji jakie mo\
e wykonać, np.: linia rozlewnicza
mo\
e rozlewać ró\
nego rodzaju płyny (np.: wodę, napoje, soki, piwo) zazwyczaj w najró\
niejsze opakowania
(np.: butelka 0,33l, 0,5l czy 0,65l). Natomiast poza rozlewaniem płynów inny sposób wykorzystania linii
rozlewniczej nie wchodzi w rachubę i w tym zakresie jej zastosowanie jest sztywne, mało elastyczne.
14
Por. W. Jakóbik, Zmiany systemowe gospodarki w Polsce a struktura, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa 2000, s. 23.
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
O ile na pierwsze dwa wskazane czynniki przedsiębiorstwa nie mają wpływu, o tyle z
 sezonowością sprzeda\
y piwa przedsiębiorstwa sektora piwowarskiego próbują  walczyć .
Mimo jednak ponoszenia nakładów przez browary (m.in. wyposa\
enie pubów, liczne
promocje) piwo nadal pozostaje produktem sezonowym, choć na przestrzeni lat obserwuje się
istotne korzystne zmiany. Najwy\
sza sprzeda\
piwa realizowana jest w miesiącach letnich,
czyli maj wrzesień, czyli w drugim i trzecim kwartale roku, co prezentują dane tabeli 2 oraz
wykresu 2.
W interesie browarów jest zatem zmiana organizacji i kultury picia alkoholu, preferencji i
nawyków konsumentów w taki sposób, by spo\
ycie piwa było rozło\
one  w miarę
równomierne przez cały rok.
Tabela 2. Kształtowanie się sprzeda\
y piwa w ujęciu kwartalnym w latach 1999 oraz
2002  2005 (w %)
Wyszczególnienie 1999 2002 2003 2004 2005
I kwartał 18,2 17,3 17,7 18,8 18,8
II kwartał 30,1 29,6 30,2 29,2 29,3
III kwartał 33,8 32,9 31,2 31,0 30,5
IV kwartał 18,0 20,2 20,9 21,0 21,4
Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
y
r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie danych związku polskich producentów piwa.
Wykres 2
Kształtowanie się sprzeda\
y piwa w ujęciu kwartalnym (w %)
35,0%
30,0%
1999
2002
25,0%
2003
2004
2005
20,0%
15,0%
I kwartał II kwartał III kwartał IV kwartał
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych tabeli 2.
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
Na podstawie danych tabeli 2 i wykresu 2 mo\
na zaobserwować tendencję do
wyrównywania sprzeda\
y piwa w poszczególnych kwartałach roku. Oznacza to, \
e
ponoszone nakłady na zmianę nawyków konsumenta przynoszą efekty, dysproporcja w
sprzeda\
y piwa między dwoma skrajnymi kwartałami (I a III) zmniejszyła się o 4,1 p.p., z
15,6 p.p. w 1999 r. do 11,7p.p. w 2005 r.
Przy czym nale\
y zauwa\
yć, \
e w całym badanym okresie obserwujemy korzystne zmiany
w strukturze konsumpcji piwa w Polsce. Pozytywna tendencja polega na wyrównywaniu
konsumpcji piwa w Polsce w poszczególnych kwartałach. I tak, udział sprzeda\
y II i III
kwartału w skali roku zmniejszył się z poziomu 63,9% w 1999 r. do 59,8% w 2005 r.,
natomiast udział w sprzeda\
y IV kwartału zwiększył się w badanym okresie z 18,0% do
21,4%.
Jak z powy\
szego wynika, korzystne z punktu widzenia browarów zmiany miały miejsce
w IV kwartale roku oraz w zdecydowanie mniejszym zakresie w I kwartale.
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
Tabela 3. Dynamika zmian sprzeda\
y piwa w Polsce w latach 1993 2005
oraz wynik finansowy netto badanych Browarów w latach 1994 2005
Wyszczególnienie 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Dynamika sprzed.
piwa (poprz. rok =
100) 110,3 108,4 109,1 113,7 108,3 110,5 106,9 100,5 107,0 109,7 103,1 104,0
Wynik finansowy
netto (w tys. zł) 78 208 86 279 102 169 171 415 203 025 294 298 127 191 8 598
463 765 551 338 770 000 928 000
y
r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych oraz dane z Kompanii Piwowarskiej.
Wykres 3
Dynamika sprzeda\
y piwa a zysk netto sektora
piwowarskiego w Polsce w latach 1994-2005
1 000 000 000
2005
800 000 000
600 000 000
400 000 000
1999
1997
200 000 000
2001
1994
0
100 105 110 115
Dynamika sprzeda\
y piwa (w %)
y
r ó d ł o: Opracowanie własne na podstawie danych tabeli 3.
Dane zawarte w tabeli 3 z kolei wskazują, \
e badany okres, czyli lata 1994 2005 mo\
na
podzielić na trzy okresy: pierwszy obejmujący lata 1994 1999, drugi dotyczy lat 2000 2001,
trzeci natomiast obejmuje lata 2002-2005.
W pierwszym okresie wynik finansowy netto charakteryzował się stałą tendencją rosnącą,
w drugim zmniejszał się, by w trzecim znowu obrać tendencję rosnącą. W latach 2000 2001
sektor zanotował dodatni wynik finansowy netto tylko dlatego, \
e Kompania Piwowarska
osiągnęła w tym okresie odpowiednio 396,6 i 371,2 mln zł wyniku finansowego netto15,
15
Ze względu na ograniczoną objętość opracowania, wyniki przeprowadzonych badań przedstawione są w
bardzo syntetycznej postaci. Prezentacja pełnych wyników badań znajduje się w R. Polaczek, Wpływ przemian
strukturalnych majątku na efektywność gospodarowania przedsiębiorstw sektora piwowarskiego, Wydawca
Robert Polaczek, Poznań 2005, s. 166 i dalsze.
Zysknetto (w zł)
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
podczas gdy wyniki całego sektora wyniosły odpowiednio tylko 127,2 i 8,6 mln zł.
Zmniejszenie zysku netto sektora w latach 2000 2001 było wynikiem osłabnięcia dynamiki
konsumpcji piwa w Polsce, a tak\
e efektem rosnącego udziału kosztów stałych w kosztach
całkowitych, w wyniku zrealizowanych nakładów inwestycyjnych w latach 90.
Osłabnięcie dynamiki konsumpcji w roku 2000 spowodowało, \
e browary po bardzo
du\
ych nakładach inwestycyjnych lat 90-ych musiały przeprowadzić restrukturyzację.
Restrukturyzacja lat 2000 2001 polegała głównie na restrukturyzacji wewnętrznej, w tym
przede wszystkim zmniejszeniu nakładów inwestycyjnych, redukcji zatrudnienia) oraz
restrukturyzacji zewnętrznej polegającej na przejmowaniu konkurentów. Przeprowadzone
procesy restrukturyzacyjne wpłynęły na zmniejszenia średniorocznego tempa wzrostu,
powy\
ej którego wyniki finansowe sektora zwiększają się, co znalazło odzwierciedlenie w
wynikach sektora lat 2002-2005.
Na podstawie wyników prowadzonych badań stwierdza się, \
e obecnie średnioroczne
tempo wzrostu, przy którym wyniki finansowe sektora piwowarskiego zwiększają się wynosi
około 3 4%.
Na podstawie danych tabeli 3 oraz wykresu 3 mo\
na zaobserwować prawidłowość
zachodzącą w przemianach efektywności gospodarowania przedsiębiorstw sektora
piwowarskiego w Polsce, a mianowicie, nie ka\
dy wzrost konsumpcji piwa wpływa na wzrost
wyników finansowych browarów. Jak powy\
ej wspomniano, w badanym okresie mo\
na
wyró\
nić trzy okresy:
1. Pierwszy okres  obejmujący lata 1994 1999  to okres, w którym zarówno zwiększała
się konsumpcja, jak równie\
wynik finansowy netto. Przy czym, roczne tempo wzrostu
konsumpcji w badanym okresie nie było ni\
sze ni\
8,3% i wahało się w przedziale między
8,3 13,7%.
2. Drugi okres  obejmujący lata 2000 2001  to okres, w którym mimo zwiększania się
konsumpcji wynik finansowy netto się zmniejszał. Przy czym roczne tempo wzrostu
konsumpcji było zdecydowanie ni\
sze i wyniosło odpowiednio: 6,9% i 0,5%.
3. Trzeci okres  obejmujący lata 2002  2005  to okres, w którym tempo wzrostu
konsumpcji piwa w pierwszych dwóch latach wzrastało o ponad 7%, by w latach 2004  2005
wskaz
nik wzrostu konsumpcji obni\
ył się do około 3-5%.
W świetle powy\
szego nale\
y stwierdzić, \
e w latach 1995  2001, dopiero średnioroczne
tempo wzrostu konsumpcji piwa w Polsce na poziomie około 8% powodowało wzrost wyniku
finansowego netto (podobna charakterystyka zmian kształtowała się w wypadku wyniku z
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
działalności operacyjnej) sektora piwowarskiego, natomiast w latach 2002  2005 wskaz
nik
ten obni\
ył się do poziomu około 3  4 %.
4. Podsumowanie
Wyniki przeprowadzonych badań wykazały, \
e lata 90. ubiegłego wieku to okres
 wielkiego dostosowywania przedsiębiorstw sektora piwowarskiego do mechanizmów
gospodarki rynkowej. Rozwój przedsiębiorstw, a tym samym ewolucja sektora odbywała się
w tym czasie dwutorowo:
1) zmiany o charakterze ilościowym  wystąpił znaczący wzrost zdolności
produkcyjnych, zdecydowanie wy\
sze ani\
eli tempo wzrostu rynku;
2) zmiany o charakterze jakościowym  wystąpił  skokowy postęp technologiczny16.
Ewolucję zachowań strategicznych przedsiębiorstw sektora piwowarskiego
przeprowadzona zostanie przez analizę kształtowania się majątku trwałego w majątku
całkowitym, którą przedstawiono na wykresie 4.
Wykres 4
Kształtowanie się udziału majątku trwałego w majątku
całkowitym (w %)
76
74
72
70
68
66
64
62
60
58
1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
y
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych sprawozdawczych.
Na podstawie przeprowadzonych rozwa\
ań niniejszego opracowania oraz analizy
wykresów 3 i 4 wyró\
nia się trzy okresy, w których zachowania strategiczne przedsiębiorstw
sektora piwowarskiego były całkowicie odmienne, a mianowicie:
16
Pod względem zaawansowania technologicznego polskie przedsiębiorstwa nale\
ą do najnowocześniejszych na
świecie.
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
1. Pierwszy okres  obejmujący lata 1994-1998  to okres  wielkiego dostosowania
przedsiębiorstw do nowej sytuacji gospodarczej oraz do dynamicznie rozwijającego się
sektora. Dopasowywanie polega na istotnych rocznych wahaniach udziału majątku trwałego
w majątku całkowitym, które w kolejnych latach przedstawiają się następująco: 68,6% Ń!
72,2% Ó! 64,5% Ń! 68,2% Ń! 69,9%. Roczne wahania udziału wskazują na du\
e nakłady
inwestycyjne ponoszone w tym okresie przez przedsiębiorstwa sektora piwowarskiego. Rok
1998 mo\
na określić granicą zakończenie pierwszego okresu transformacji ustrojowej, czyli
zakończenie dostosowania procesów (prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych,
restrukturyzacji odziedziczonego po systemie centralnie sterowanym majątku, produktów,
metod zarządzania) gospodarczych przedsiębiorstw sektora piwowarskiego w Polsce do
mechanizmów gospodarki rynkowej. Przedsiębiorstwa sektora piwowarskiego w tym okresie
zamierzały być jak największe oraz posiadać jak najwy\
szy udział w rynku. Sektor
piwowarski znajdował się w tym okresie w fazie dynamicznego wzrostu. W pierwszym
okresie to szybko rosnący rynek wskazywał rozwój przedsiębiorstwom. W fazie
dynamicznego rozwoju występował istotny przyrost majątku, a tym samym zdolności
produkcyjnych. W okresie du\
ego wzrostu majątku występujące braki kapitałowe nie
wpływały w negatywny sposób na sytuację finansową przedsiębiorstw sektora
piwowarskiego.
2. Drugi okres  obejmujący lata 1999-2001  to stabilizacja udziału majątku trwałego w
majątku całkowitym na poziomie około 67%. Okres ten mo\
na określić jako drugi okres
transformacji ustrojowej, czyli kształtowania procesów gospodarczych zgodnie z
mo\
liwościami i umiejętnościami poszczególnych przedsiębiorstw. Okres ten mo\
na określić
jako przejściowy między fazą wzrostu a fazą dojrzałości sektora piwowarskiego. W okresie
tym miała miejsce fala fuzji i przejęć, powstały trzy grupy piwne: Grupa śywiec, Kompania
Piwowarska i na końcu Grupa Carlsberg. W drugim okresie przedsiębiorstwa zamierzające
utrzymać się na rynku, musiały aktywnie włączyć się w proces tworzenie, kształtowanie i
ewoluowania sektora. W okresie tym przedsiębiorstwa starały się umacniać pozycję na rynku
przy jednoczesnym redefiniowaniu strategii działania, dostosowując strategię do swoich
mo\
liwości, w tym przede wszystkim finansowych. Relatywna wielkość nakładów
inwestycyjnych w tym okresie się zmniejszyła. Nadwy\
ka zdolności produkcyjnych
przedsiębiorstw sektora osiągnęła w tym okresie ponad 40% rynku piwa w Polsce.
Występujące w tym okresie przeinwestowanie przedsiębiorstw, przy niskim potencjale
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
wzrostu rynku oznaczało, \
e przedsiębiorstwa sektora, zwłaszcza o charakterze regionalnym
znalazły się w trudnej sytuacji finansowej.
3. Trzeci okres  obejmujący lata 2002  2005  to okres stabilizacji. Sektor piwowarski
wszedł w fazę dojrzałości. Udział majątku trwałego w majątku całkowitym wykazywał
tendencję rosnącą, co wskazuje na doskonalenie metod zarządzania zasobami majątkowymi.
Faza dojrzałości oznacza, \
e głównym kryterium oceny przedsiębiorstw sektora jest
efektywność. Poprawa efektywności gospodarowania przedsiębiorstw oznacza, \
e wystąpiły
dalsze procesy kształtujące grupy piwne (np.: włączenie Browaru Dojlidy do Kompanii
Piwowarskiej), nastąpiło zamknięcie deficytowych zakładów produkcyjnych (np.: Browary
Warszawskie, Browary Piast) i przekazanie produkcji do innych zakładów grupy, czy te\

rezygnacja z gatunków piwa (np.: Eb, Heweliusz). W trzecim okresie udział w sprzeda\
y
sektora trzech podstawowych grup osiągnął około 90% sprzeda\
y rynku. Przy czym nale\
y
zauwa\
yć, \
e szybko rosnący rynek umo\
liwia relatywnie szybki rozwój browarów
regionalnych. Wyniki finansowe przedsiębiorstw szybko się zwiększają, ale i tak 80% zysków
sektora generują dwa przedsiębiorstwa: Grupa śywiec i Kompania Piwowarska.
Streszczenie
Rozwa\
ania niniejszego opracowania wskazująca interakcje zachodzące między
rozwojem sektora piwowarskiego w Polsce w latach 1993  2005 a oddziaływaniem zasobów
na strategiczne zachowania przedsiębiorstw. I tak, w badanym okresie wyró\
nia się trzy
okresy: pierwszy obejmująca lata 1994-1998, drugi lata 1999-2001 oraz trzeci lata 2002-2005.
W pierwszym okresie występował dynamiczny rozwój zarówno sektora, jak i
poszczególnych jego reprezentantów. W drugim okresie wystąpiło spowolnienie wzrostu
rynku, co przeło\
yło się na znaczące pogorszenie wyników finansowych, restrukturyzacją
przedsiębiorstw oraz falą fuzji i przejęć. W trzecim okresie natomiast wystąpił zrównowa\
ony
rozwój rynku osiągając fazę dojrzałości, a wyniki finansowe przedsiębiorstw nieustannie się
zwiększają.
Summary
The article concerns the interactions between the development of brewery sector
in Poland in years 1993  2005 and the influence of assets on strategic behaviour
MANAGEMENT FORUM 2020:
NOWOCZESNE KONCEPCJE I METODY ZARZ
DZANIA STRATEGICZNEGO
of companies. Three stages can be observed in the investigated period of time; the first one
from 1994 to 1998, the second 1999  2001 and the third one from 2002 to 2005.
The first stage is marked by dynamic development of the sector and its representatives.
Over the second one the economy slowed down, which meant worse financial results,
company restructuring and several mergers and takeovers. In the last stage the market
matured and grew steadily, which resulted in gradual increase in companies performance.