NBPortal.pl
Temat: DLACZEGO KRAJE ZE SOB
HANDLUJ
?
2 godziny lekcyjne
Autor: Beata A
uba - Krolik
SKRÓCONY OPIS LEKCJI
Zajęcia omawiają elementarne zagadnienia związane z handlem zagranicznym. W
trakcie lekcji uczniowie poznają motywy prowadzenia wymiany międzynarodowej, a
także skutki zerwania kontaktów gospodarczych z innymi krajami.
CELE LEKCJI
Uczeń powinien:
" umieć zdefiniować pojęcia: handel zagraniczny, eksport, import, bilans handlowy,
bilans płatniczy
" podać korzyści jakie płyną z wymiany międzynarodowej
" wyjaśniać dlaczego państwa prowadzą wymianę handlową
" uświadomić sobie skutki zerwania kontaktów gospodarczych z innymi krajami
" umieć analizować dane statystyczne
SA
OWA KLUCZOWE
HANDEL ZAGRANICZNY; EKSPORT; IMPORT; BILANS HANDLOWY; BILANS
PA
ATNICZY
TREÅšCI
" Handel zagraniczny
" Eksport
" Import
" Bilans handlowy
" Bilans płatniczy
" Korzyści absolutne
" Korzyści komparatywne
NBPortal.pl
METODY REALIZACJI ZAJ
Ć
" symulacja
" praca w grupach
" analiza danych statystycznych
ADRESAT
uczniowie III klasy gimnazjum lub I, II klasy liceum
MATERIAA
Y
1. anagram  Eksport, import
2. tekst  Charakterystyka państw
3. ćwiczenie  Korzyści komparatywne i absolutne
4. dane statystyczne
5. ćwiczenie  Bilans płatniczy
WST
P MERYTORYCZNY
We współczesnym świecie żaden kraj nie może i nie powinien produkować wszystkiego
czego potrzebuje. Po to, aby zdobyć produkty i czynniki produkcyjne, których nie
posiadają i nie produkują, kraje prowadzą wymianę między sobą. Część dóbr i
czynników produkcyjnych jest fizycznie dla danego kraju nieosiągalna, ale też wiele
rzeczy, które mógłby on sam wyprodukować, jest importowana. Motywy podejmowania
takich działań opisał w XIXw. angielski ekonomista David Ricardo, jeden z głównych
twórców nowożytnej teorii handlu międzynarodowego. Obserwował on wymianę między
Wielką Brytania i Portugalią. Wielka Brytania w dużych ilościach eksportowała do
Portugalii sukno, importowała zaś wino. Każdy z tych krajów mógł produkować sam
obydwa te dobra. Dlaczego więc te kraje zdecydowały się na taką wymianę? Dlaczego
wymiana nie odbywała się w drugą stronę tzn. Portugalia przecież też mogła wytwarzać
i eksportować sukno do Wielkiej Brytanii. Dlaczego zdecydowała się na sprowadzanie
sukna z zagranicy?
Ricardo swoją analizę rozpoczął od określenia produkcyjności pracy w każdym kraju w
produkcji obu dóbr. Okazało się, że w Wielkiej Brytanii jeden robotnik zatrudniony w
NBPortal.pl
przemyśle włókienniczym produkował 4 jardy sukna w określonym czasie, a jeśli został
przeniesiony do produkcji wina, to w tym samym czasie wytwarzał 6 butelek. Natomiast
w Portugalii jeden robotnik w tym samym czasie mógł wytworzyć 5 jardów sukna lub 15
butelek wina. Z przeprowadzonych pomiarów widać, że robotnik w Portugalii produkował
zarówno więcej wina jak i sukna. Opisując swoje spostrzeżenia Ricardo stwierdził, że
Portugalia osiągała korzyści absolutne w produkcji obydwu dóbr. Dlaczego więc
Portugalia importowała sukno z Wielkiej Brytanii, skoro sama mogła je wyprodukować
bardziej efektywnie? Otóż przyczyną tej wymiany były ograniczone możliwości
produkcyjne. Do produkcji wina i sukna można było w Portugalii zatrudnić określoną
ilość czynników wytwórczych tzn. pracy, kapitału i ziemi. Powodowało to konieczność
dokonywania wyboru. Jeśli Portugalczycy decydowali się na zwiększenie produkcji wina,
to jednocześnie musieli zmniejszyć produkcję sukna. Ponosili więc koszt alternatywny 
kosztem tym były dobra, z których zrezygnowano. Ricardo kontynuował swoje badania
w ujęciu kosztów alternatywnych w każdym kraju. Przy ograniczonym zasobie
czynników wytwórczych jeden robotnik w Wielkiej Brytanii mógł wyprodukować 4 jardy
sukna lub 6 butelek wina.
Oznacza to, że jeśli Brytyjczycy zdecydowali się na produkcję 1 jarda sukna, to
zrezygnowali z wytworzenia 1,5 butelki wina, gdyż 6:4 = 1,5. I odwrotnie, jeśli
Brytyjczycy zwiększyli produkcję o 1 butelkę wina, to rezygnowali z 2/3 jarda sukna,
gdyż 4:6= 2/3 jarda sukna.
Koszty alternatywne produkcji w Wielkiej Brytanii przedstawiały się następująco:
1 jard sukna = 1,5 butelki wina
1 butelka wina = 2/3 jarda sukna
Inaczej było w Portugalii, ponieważ jeden robotnik mógł wytworzyć 5 jardów sukna lub
15 butelek wina. Koszty alternatywne w Portugalii były następujące:
1 jard sukna = 3 butelki wina
1 butelka wina = 1/3 jarda sukna
Teraz więc staje się jasne, dlaczego Portugalczycy zdecydowali się na wymianę,
chociaż w produkcji obu dóbr osiągali korzyści absolutne. Poświęcali oni tylko 1/3 jarda
sukna za każdą butelkę wina. Koszt alternatywny produkcji wina był niższy w Portugalii
NBPortal.pl
niż w Wielkiej Brytanii, czyli Portugalczycy osiągali korzyści komparatywne w produkcji
wina.
Natomiast Wielkiej Brytanii opłacało się produkować sukno, gdyż koszt alternatywny w
produkcji sukna był niższy tzn. Brytyjczycy musieli zrezygnować z mniejszej ilości
butelek wina decydujÄ…c siÄ™ na produkcjÄ™ sukna.
HandlujÄ…c ze sobÄ… kraje wymieniajÄ… 1 jard sukna na 2 butelki wina lub inaczej
przeliczajÄ…c wymieniajÄ… 1 butelkÄ™ wina na ½ jarda sukna.
Brytyjczycy mogÄ… wiec kupić butelkÄ™ wina pÅ‚acÄ…c za niÄ… ½ jarda sukna, a gdyby chcieli
wyprodukować tę butelkę w kraju musieliby zrezygnować z 2/3 jarda sukna.
SpecjalizujÄ…c siÄ™ w produkcji sukna Brytyjczycy otrzymujÄ… w zamian za nie od
Portugalczyków więcej butelek wina niż sami mogliby wyprodukować. Również
Portugalczykom opÅ‚aca siÄ™ ta wymiana, gdyż sprzedajÄ… wino za ½ jarda sukna, podczas
gdy w kraju mogliby wytworzyć tylko 1/3 jarda sukna rezygnując z produkcji 1 butelki
wina.
PROPONOWANY PRZEBIEG ZAJ
Ć
1. Na początku lekcji poproś uczniów o rozwiązanie anagramu i odczytanie hasła
(materiał pomocniczy nr 1). Zapytaj uczniów, co oznaczają pojęcia będące hasłem
anagramu - eksport i import. Wspólnie zdefiniujcie te pojęcia (patrz słowniczek).
Powiedz, że eksport i import to zakres handlu międzynarodowego.
Powiedz uczniom, że w trakcie lekcji przeprowadzą symulację międzynarodowej
wymiany handlowej tzn. będą eksportowali i importowali towary.
2. Podziel losowo uczniów na 3 grupy. Rozdaj materiał pomocniczy nr 2
( Charakterystyka państw ) i poproś o przeczytanie polecenia. Daj uczniom czas na
przygotowanie oferty handlowej.
3. Poproś uczniów o przeprowadzenie symulacji wymiany.
4. Po zakończeniu wymiany, poproś grupy o przedstawienie sprawozdań oraz motywów
zawierania transakcji  zapisuj je na tablicy.
Podsumowując ten etap lekcji zapytaj - czy państwa kupowały tylko te towary, których
nie byli w stanie wytworzyć sami?
Czy były państwa kupujące produkty, które same mogły wytworzyć? Co ich do tego
NBPortal.pl
skłoniło?
Czy ktoś stracił na wymianie? A ktoś zyskał?
Z wypowiedzi uczniów powinno wynikać, iż żadne państwo nie posiada i nie produkuje
u siebie wszystkiego. Chcąc zaspokoić swoje potrzeby musi handlować z innymi
państwami  to przynosi korzyści obu stronom. Każdy kraj specjalizuje się też w
produkcji tych dóbr, których koszt alternatywny (patrz słowniczek) jest niższy, w ten
sposób osiąga korzyści  są to tzw. korzyści komparatywne.
5. Powiedz, że motywy handlu i korzyści komparatywne opisał już w XIX w. angielski
ekonomista David Ricardo, jeden z głównych twórców nowożytnej teorii handlu
międzynarodowego. Obserwował on wymianę między Wielką Brytania i Portugalią.
Przedstaw uczniom analizę i wnioski Ricardo (patrz wstęp merytoryczny), a następnie
poproś o obliczenie korzyści absolutnych i komparatywnych w przykładzie podanym w
ćwiczeniu ( materiał pomocniczy nr 3).
6. Zapytaj uczniów, czy znają przykłady dóbr, w produkcji których Polska osiąga
korzyści absolutne? Czy znają przykłady dóbr sprowadzanych do Polski, które można by
wyprodukować w kraju? Jakie są motywy importu tych dóbr zdaniem uczniów?
Przeprowadz
krótką dyskusję. Stwórz razem z uczniami wspólną listę towarów i
głównych partnerów Polski w imporcie.
Zapytaj, czy Polska jest również eksporterem, jakie polskie towary są znane za granicą?
Zwróć uwagę uczniów, że niewiele jest towarów znanych i kojarzonych z Polską. Do
najbardziej znanych za granicą należą wyroby ze srebra i bursztynu, meble, bombki
choinkowe, kryształy i porcelana, miedz
. Powiedz, że Polska głównie eksportuje towary
nieprzetworzone, co jest mniej opłacalne niż sprzedaż wyrobów finalnych, gotowych.
Przedstaw uczniom dane statystyczne dotyczące eksportu Polski (materiał pomocniczy
nr 4). Zapytaj,  Które kraje importują najwięcej polskich towarów? Jakie towary Polska
sprzedaje za granicÄ™?
7. Wprowadz
pojęcie bilansu handlowego i bilansu płatniczego.
Wytłumacz, że w ekonomii bilans handlowy jest definiowany jako różnica między
dochodami z eksportu a wydatkami na import towarów w całej gospodarce. Odnosi się
do dóbr fizycznych, widzialnych np. żywności, maszyn, surowców naturalnych itp. Jeśli
wydatki są niższe od dochodów, występuje dodatni bilans handlowy. Gdy sytuacja jest
NBPortal.pl
odwrotna tzn. wydatki są wyższe od dochodów mówimy o deficycie handlowym.
Zaś bilans płatniczy jest to zestawienie wartości wszystkich przychodów i wydatków
kraju zwiÄ…zanych z jego stosunkami gospodarczymi z zagranicÄ… w danym okresie.
Oprócz handlu widzialnego uwzględnia tzw. handel niewidzialny ( eksport i import usług
np. transportowych, bankowych; odsetki od kredytów udzielonych i otrzymanych, zyski
firm, dywidendy; transfery,). Bilans płatniczy składa się z rachunku bieżącego (w jego
skład m.in. wchodzi bilans handlowy będący zestawieniem wartości eksportu i importu),
rachunku kapitałowego i finansowego (w skład którego wchodzą głównie inwestycje
bezpośrednie i pośrednie oraz pozycje finansujące  głównie należności i zobowiązania
zagraniczne). Ujemny bilans handlowy może zostać zrównoważony przez nadwyżkę w
handlu niewidzialnym.
8. Poproś uczniów o analizę danych statystycznych dotyczących bilansu płatniczego
Polski. Zapytaj czy bilans płatniczy Polski jest dodatni czy ujemny?
Podsumowaniem lekcji jest ćwiczenie dotyczące obliczania bilansu płatniczego (materiał
pomocniczy nr 5).
UWAGI DLA PROWADZ
CEGO
W trakcie lekcji uczniowie przeprowadzają prostą symulację wymiany towarowej. Należy
podkreślić, że wymiana ta jest dużym uproszczeniem rzeczywistości. Wcześniej należy
przygotować salę (zsunąć ławki itp.), nie da się uniknąć też hałasu i gwaru. W
gimnazjum należy zrezygnować ze zbyt szczegółowego omawiania bilansu handlowego
i płatniczego.
MATERIAA
Y DLA UCZNIA
MATERIAA
POMOCNICZY NR 1
Tekst  Charakterystyka państw
Przeczytajcie uważnie charakterystykę Waszego państwa. Przedyskutujcie w grupach -
jakie dobra są w Waszym państwie dobrami rzadkimi, a jakie moglibyście sprzedać
innym państwom Dobra rzadkie możecie uzyskać, wymieniając się z innymi krajami.
Przygotujcie ofertę eksportową Waszego kraju oraz listę towarów, które chcielibyście
kupić od innych państw. Poszukajcie partnerów, przeprowadz
cie negocjacje handlowe.
NBPortal.pl
Po zakończeniu pracy napiszcie krótkie sprawozdanie z wymiany. Zastanówcie się nad
motywami zawieranych transakcji. Powodzenia!!!
Grupa 1 Foodland
Wasz kraj to kraj typowo rolniczy. 70% osób pracujących zatrudnionych jest w rolnictwie
i przemyśle spożywczo  przetwórczym.
Niestety w Waszym kraju jest tylko kilka małych firm wytwarzających maszyny rolnicze i
urządzenia dla przemysłu przetwórczego, w związku z czym, ich ceny są bardzo
wysokie.
Grupa 2 Ciucholand
To kraj, w którym przeważają łąki i pastwiska, ludzie zajmują się głównie hodowlą bydła.
Do najprężniej rozwijających się gałęzi przemysłu należy przemysł włókienniczy,
tekstylny i odzieżowy. Do produkcji odzieży i tkanin potrzebujecie dużych ilości
barwników i farb, a produkcja krajowa pokrywa tylko 20% zapotrzebowania rynku. Nie
posiadacie też nowoczesnych technologii do produkcji maszyn i urządzeń
włókienniczych, a te maszyny, które wykorzystujecie są już mocno wyeksploatowane.
Krajowa produkcja żywności nie zaspokaja potrzeb obywateli Waszego kraju. Ceny
żywności są bardzo wysokie.
Grupa 3 Techland
To kraj wysoko uprzemysłowiony. Wyspecjalizowaliście się w produkcji nowoczesnych
maszyn i urządzeń dla przemysłu przetwórczego, spożywczego, włókienniczego.
Jesteście też światowym liderem w produkcji barwników do tkanin. Natomiast krajowa
produkcja żywności i odzieży nie zaspokaja potrzeb obywateli Waszego państwa,
dlatego też ceny tych dóbr są bardzo wysokie.
MATERIAA
POMOCNICZY NR 2
Ćwiczenie  Korzyści komparatywne i absolutne
Poniższa tabela pokazuje koszty produkcji butów i telewizorów w kraju A i B.
Ustal:
NBPortal.pl
Który kraj osiąga korzyści absolutne w produkcji obuwia?
Który kraj osiąga korzyści absolutne w produkcji telewizorów?
Jaki jest koszt alternatywny w produkcji 1 pary butów w kraju A?
Jaki jest koszt alternatywny w produkcji 1 pary butów w kraju B?
Który kraj ma niższe koszty alternatywne w produkcji telewizorów?
W produkcji jakiego dobra powinien wyspecjalizować się kraj A decydując się na handel
z krajem B?
W produkcji jakiego dobra powinien wyspecjalizować się kraj B decydując się na handel
z krajem A?
Koszty produkcji Koszty produkcji
1 pary butów telewizora
Kraj A 10 zł 20 zł
Kraj B 8 zł 8 zł
Odpowiedzi do ćwiczenia  Korzyści komparatywne i absolutne (materiał pomocniczy nr
2)
1. kraj B
2. kraj B
3. 0,5 telewizor
4. 1 telewizor
5. kraj B
6. w produkcji butów
7. w produkcji telewizorów
MATERIAA
POMOCNICZY NR 3
Dane statystyczne
Przeanalizujcie dane statystyczne dotyczące struktury eksportu oraz bilansu płatniczego
Polski i odpowiedzcie na pytania:
NBPortal.pl
" Które kraje importują najwięcej polskich towarów?
" Jakie towary Polska sprzedaje za granicÄ™?
" Czy bilans płatniczy Polski jest dodatni czy ujemny?
Struktura eksportu Polski wg kraju przeznaczenia (w proc.)
Niemcy 32,8
Francja 6
WÅ‚ochy 5,6
W. Brytania 5,3
Holandia 4,4
Czechy 3,9
Szwecja 3,6
Rosja 3,4
Belgia 3,2
Ukraina 2,7
Inne 29,1
Dane za I  VI 2002
z
ródło: GUS
Struktura eksportu Polski wg grupy towarów (w proc.)
Maszyny i urzÄ…dzenia transportowe 37,8
Towary przemysłowe 23,8
Różne wyroby przemysłowe 18,5
Żywność 6,6
Chemikalia 5,9
Paliwa mineralne 5
Inne 2,4
Dane za I  III 200
z
ródło: GUS, za Rzeczpospolita 31.08  1.09.2002
NBPortal.pl
Bilans płatniczy Polski w mld USD
2001 2002
I  VII I  VII *
RACHUNEK BIEÅ»
CY - 4745 - 4032
Towary: Saldo - 6751 - 5435
Wpływy z eksportu towarów 17498 18051
Wypłaty za import towarów 24249 23486
Usługi: Saldo - 642 - 629
Dochody: Saldo - 474 - 964
Transfery bieżące: Saldo 967 1041
Niesklasyfikowane obroty bieżące: Saldo 1955
2155
RACHUNEK KAPITAA
OWY I FINANSOWY
Inwestycje bezpośrednie: Saldo 2212
3246
Inwestycje portfelowe: Saldo 1475 1574
Pozostałe inwestycje: Saldo - 602 1738
Pochodne instrumenty finansowe: Saldo - 651
- 294
* dane wstępne
z
ródło: NBP
MATERIAA
POMOCNICZY NR 4
Ćwiczenie  Ile wynosi bilans płatniczy kraju?
Na podstawie przedstawionych danych ustalcie brakujące wielkości. Ustalcie bilans
handlowy i bilans płatniczy.
NBPortal.pl
Eksport towarów & & .
Import towarów 55 000
Saldo handlu towarami + 15 000
Eksport usług 35 000
Import usług 60 000
Saldo: usług & ..
Odsetki z udzielonych pożyczek zagranicznych 15 000
Spłata odsetek od zaciągniętych pożyczek zagranicznych 20 000
Dotacje na rzecz organizacji międzynarodowych 10 000
Wartość handlu niewidzialnego & &
Bilans płatniczy & & .
Odpowiedz
do ćwiczenia  Ile wynosi bilans płatniczy kraju? (Materiał pomocniczy nr 4)
Eksport towarów 70 000
Import towarów 55 000
Saldo handlu towarami + 15 000
Eksport usług 35 000
Import usług 60 000
Saldo: usług - 25 000
Odsetki z udzielonych pożyczek zagranicznych 15 000
Spłata odsetek od zaciągniętych pożyczek zagranicznych 20 000
Dotacje na rzecz organizacji międzynarodowych 10 000
Wartość handlu niewidzialnego - 40 000
Bilans płatniczy - 25 000
NBPortal.pl
ODNOÅšNIKI DO INNYCH SCENARIUSZY LEKCJI
Lekcja  Globalizacja  szansa czy zagrożenie
Część I kursu  Ekonomia, rozdział 9  Handel zagraniczny. Globalizacja, Temat 1, 2 
Podstawowe pojęcia. Korzyści z wymiany międzynarodowej.
PROPOZYCJE SPRAWDZENIA WIEDZY
Test - Wybierz prawidłową odpowiedz
:
1. Kraj osiąga korzyści z wymiany zagranicznej, jeśli:
a) importuje więcej niż eksportuje
b) eksportuje więcej niż importuje
c) wyspecjalizuje się w produkcji dobra, w której osiąga korzyści absolutne
d) eksportuje dobra w produkcji których osiąga korzyści komparatywne, a importuje
te w produkcji których ponosi wysokie koszty alternatywne
2. Jeśli kraj osiąga niższe koszty alternatywne w produkcji określonego dobra niż inne
państwa, to osiąga:
a) korzyści absolutne
b) korzyści komparatywne
c) dodatni bilans handlowy
d) ujemny bilans płatniczy
3. Dawid Ricardo sformułował prawo:
a) kosztów alternatywnych
b) korzyści absolutnych
c) korzyści komparatywnych
d) popytu i podaży
4. Jeśli kraj ma korzyści absolutne w produkcji komputerów, to:
a) ma również korzyści komparatywne w produkcji komputerów
NBPortal.pl
b) nie może mieć korzyści komparatywnych w produkcji komputerów
c) wyspecjalizuje się w produkcji komputerów
d) może produkować więcej komputerów niż inne kraje
5. Jeśli kraj ma korzyści komparatywne w produkcji ziemniaków, to:
a) ma również korzyści absolutne w produkcji ziemniaków
b) nie może mieć korzyści absolutnych produkcji ziemniaków
c) wyspecjalizuje się w produkcji ziemniaków i będzie je eksportować, a importować
inne dobra
d) może produkować więcej ziemniaków niż inne kraje
6. Bilans handlowy obejmuje:
a) eksport i import towarów
b) eksport i import usług
c) eksport i import towarów i usług
d) eksport i import walut
Odpowiedzi:
1. d 2. b 3. c 4. d 5. c 6. a
SA
OWNIK
Bilans handlowy - różnica między dochodami z eksportu, a wydatkami na import
towarów w całej gospodarce
Bilans płatniczy  różnica między dochodami z eksportu, a wydatkami na import
towarów, usług, zysków, odsetek
Handel niewidzialny  wymiana usług np. transportowych, bankowych; napływ i odpływ
odsetek, zysków, dywidend; transfery).
Handel widzialny  wymiana towarów
Import  kupno za granicę dóbr i usług
Eksport  sprzedaż za granicą dóbr i usług
Koszt alternatywny  to najkorzystniejsza możliwość, z której zrezygnowano przy
NBPortal.pl
dokonaniu konkretnego wyboru
Korzyści absolutne  polegają na tym, ze dany kraj jest bardziej efektywny w produkcji
danego dobra od innego kraju
Korzyści komparatywne  polegają na tym, że jeden kraj może produkować dane
dobro po niższych kosztach alternatywnych od innego kraju
BIBLIOGRAFIA
E. Nojszewska  Podstawy ekonomii , WSiP, Warszawa 1995
Kształcenie obywatelskie  scenariusze lekcji, Wydawnictwa CODN, Warszawa 1993
PRZYDATNE ADRESY INTERNETOWE
www.nbp.pl
www.mf.gov.pl