OPINIE
Rozdział 2/2.
2/2. Program szkolenia wstępnego na
stanowisku pracy  instruktaż stanowiskowy
Zygmunt Wieczorek
Rozdział 2/2.
2. Szkolenia2005
2/2. Program Spis treS
ci
pax
dziernik szkolenia wstępnego na stanowisku pracy
1. Komentarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.1. Programy szkolenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
1.2. Program szkolenia wstępnego na stanowisku
pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
1.3. Czas trwania instruktażu stanowiskowego . . . 2
1.4. Osoby przeprowadzające instruktaż . . . . . . . 3
1.5. Sprawdzian wiedzy i dokumentowanie
instruktażu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2. WyjaS
nienia do wzoru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Wzór programu instruktażu stanowiskowego . . . . 6
1. Komentarz
1.1. Programy szkolenia
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w
dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, ze zm.), które
weszło w życie z dniem 1.7.2005 r. nałożyło na organizatora szkolenia (pracodawcę
lub jednostkę organizacyjną uprawnioną do działalnoS
ci szkoleniowej w dziedzi-
nie bhp) obowiązek zapewnienia programów poszczególnych rodzajów szko-
leń (wstępnych, okresowych) dla okreS
lonych grup stanowisk pracy. Organizator
szkolenia nie może więc prowadzić szkolenia bez stosownego programu.
Programy szkoleń dla poszczególnych stanowisk/grup stanowisk pracy wystę- Osoby odpo-
wiedzialne za
pujących w danym zakładzie mogą być opracowywane przez pracodawcę lub
opracowanie
w porozumieniu z pracodawcą  przez jednostkę szkoleniową. Przy opracowywa-
programu
niu programów szkolenia należy oprzeć się o ramowe programy szkolenia okreS
lo-
ne w załączniku nr 1 do ww. rozporządzenia.
Projekty programów szkolenia powinny być konsultowane z pracownikami lub ich Zapoznanie
pracowników
przedstawicielami.
z programem
Podane w ramowych programach tematy szkolenia i ich czas trwania stanowią
tzw. minimum programowe (bazę wyjS
ciową), które powinno być zapewnione
w programie obowiązującym w zakładzie. Uczestników szkolenia należy zapoznać
z programem szkolenia.
Programy szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne szkolenia
pracowników, powinny być przechowywane przez pracodawców. Nie ma zatem
obowiązku trzymania w zakładzie:

starych, zdezaktualizowanych programów szkoleń,
paz
dziernik 2005 1
OPINIE 2. Szkolenia
Rozdział 2/2.

programów, według których będą w przyszłoS
ci prowadzone szkolenia lub
przeszkoleni według nich pracownicy jeszcze nie podjęli pracy (np. nie wrócili
jeszcze z kursu).
1.2. Program szkolenia wstępnego na stanowisku pracy
Szkolenie wstępne na stanowisku pracy przeprowadzane jest w formie instruktażu.
Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykony-
wania pracy na okreS
lonym stanowisku:

pracownika zatrudnianego (przenoszonego) na stanowisku robotniczym oraz
innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych
Osoby
dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych,
podlegające
szkoleniu
ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz

studenta odbywającego praktykę studencką.
Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć in-
struktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.
Zmiana W przypadku wprowadzenia na stanowisku, na którym zatrudniona osoba pod-
warunków
lega szkoleniu (instruktażowi) stanowiskowemu, zmian warunków techniczno-
pracy
-organizacyjnych, w szczególnoS
ci:

zmian procesu technologicznego,

zmian organizacji stanowisk pracy,

wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkodliwym dla zdrowia
albo niebezpiecznym oraz

nowych lub zmienianych narzędzi, maszyn i innych urządzeń
 pracownik zatrudniony na tym stanowisku odbywa instruktaż stanowisko-
wy przygotowujący go do bezpiecznego wykonywania pracy w zmienionych
warunkach.
Celem szkolenia jest uzyskanie przez pracownika:

informacji o czynnikach S
rodowiska pracy występujących na danym stanowi-
sku pracy i w jego bezpoS
rednim otoczeniu oraz o ryzyku zawodowym związa-
nym z wykonywaną pracą,

wiedzy i umiejętnoS
ci dotyczących sposobów ochrony przed zagrożeniami wy-
padkowymi i zagrożeniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w wa-
runkach awaryjnych,

wiedzy i praktycznych umiejętnoS
ci z zakresu bezpiecznego wykonywania po-
wierzonej pracy.
1.3. Czas trwania instruktażu stanowiskowego
Zasadniczą częS
cią programu jest tematyka szkolenia z podaniem czasu, jaki nale-
ży poS
więcić każdemu tematowi. Czas trwania instruktażu stanowiskowego nie
może być krótszy niż 8 godzin lekcyjnych. Dotyczy to:

pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym
występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążli-
wych lub niebezpiecznych,

ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz

studenta odbywającego praktykę studencką.
2 paz
dziernik 2005
2/2. Program szkolenia wstępnego na stanowisku pracy OPINIE
Rozdział 2/2.
Wyjątek stanowi instruktaż stanowiskowy pracowników administracyjno-biuro-
wych narażonych na działanie czynników uciążliwych, którego minimalny czas
trwania nie może być krótszy niż 2 godziny lekcyjne. Ten wyjątek został wprowa-
dzony rozporządzeniem Ministra Gospodarki i Pracy z 28.6.2005 r. zmieniającym
rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
(Dz.U. Nr 116, poz. 972).
W przypadku wprowadzenia zmian warunków techniczno-organizacyjnych na Czas trwania
powtórnego
stanowisku pracy, czas trwania ponownego instruktażu należy dostosować do ro-
instruktażu
dzaju i zakresu wprowadzonych zmian. Może on być krótszy niż 8 godzin.
Czas trwania oraz tematyka instruktażu stanowiskowego powinny być uzależnio-
ne od:

przygotowania zawodowego pracownika,

dotychczasowego stażu pracy,

rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pra-
cownik ma być zatrudniony,

rodzaju i zakresu wprowadzonych na stanowisku zmian.
Jeżeli instruktaż stanowiskowy przechodzi pracownik nieposiadający jeszcze żadnego stażu pracy np. PRZYKA
AD
absolwent szkoły zawodowej, czas trwania szkolenia dotyczącego szczególnie:
pokazu przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z prze-
pisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy,
próbnego wykonania zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora,
powinien być wydłużony w stosunku do zakładanego minimum programowego.
1.4. Osoby przeprowadzające instruktaż
Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba
kierująca pracownikami lub pracodawca. Osoby te muszą posiadać odpowiednie
kwalifikacje i doS
wiadczenie zawodowe oraz być przeszkolone w zakresie metod
prowadzenia instruktażu stanowiskowego.
Programy szkolenia okresowego pracodawców i innych osób kierujących pra-
cownikami obejmują obligatoryjnie tematykę  Organizacja i metodyka szkolenia
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (z uwzględnieniem metod prowadzenia
instruktażu stanowiskowego) oraz kształtowanie bezpiecznych zachowań pra-
cowników w procesach pracy .
Podstawą opracowania programu instruktażu stanowiskowego powinien być ra- Podstawa
opracowania
mowy program szkolenia okreS
lony w dziale II załącznika nr 1 do przytoczonego
programu
już powyżej rozporządzenia MGiP z 27.7.2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie
bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 180, poz. 1860, ze zm.). Ten ramowy pro-
gram szkolenia został zaprezentowany w naszym wzorze programu instruktażu
stanowiskowego. Dotyczy on pracowników, którzy  zgodnie z ż 11, ust. 1ww. roz-
porządzenia  obowiązani są odbyć instruktaż stanowiskowy (por. rozdział 1.2. tej
opinii), za wyjątkiem pracowników administracyjno-biurowych narażonych na
działanie czynników uciążliwych, dla których program szkolenia prezentujemy
w Opinii 2/4.J.1.
paz
dziernik 2005 3
OPINIE 2. Szkolenia
Rozdział 2/2.
Zagadnieniem kluczowym jest, by program instruktażu stanowiskowego był do-
stosowany do konkretnych rodzajów i warunków prac wykonywanych przez
uczestników szkolenia.
Szczegółową treS
ć instruktażu stanowiskowego, zarówno odnoS
nie zagadnień teo-
retycznych, jak i praktycznej umiejętnoS
ci ich wykonywania, omówiono przy pre-
zentowaniu programów szkolenia wstępnego na stanowisku pracy dla konkret-
nych zawodów i rodzajów prac.
1.5. Sprawdzian wiedzy i dokumentowanie instruktażu
Instruktaż stanowiskowy powinien być zakończony sprawdzianem wiedzy i umie-
jętnoS
ci z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bez-
pieczeństwa i higieny pracy.
Tylko i wyłącznie pozytywny wynik sprawdzianu stanowi podstawę dopuszcze-
nia pracownika do wykonywania pracy na okreS
lonym stanowisku.
2. WyjaS
nienia do wzoru
Poniżej omówiono w skrócie tematykę szkolenia. Realizacja programu powinna
zapewnić:
1) Zaznajomienie szkolonych pracowników z czynnikami S
rodowiska pracy mo-
gącymi powodować zagrożenia dla ich bezpieczeństwa i zdrowia podczas pracy.
Należy zaznajomić instruowanego pracownika ze wszystkimi występującymi na
Czynniki nie-
jego stanowisku pracy:
bezpieczne,

szkodliwe czynnikami niebezpiecznymi (urazowymi),
i uciążliwe

czynnikami szkodliwymi i uciążliwymi.
Do podstawowych czynników urazowych mogących wystąpić w procesach pracy
należą zagrożenia:

elementami znajdującymi się w ruchu,

elementami ostrymi, wystającymi,

związane z przemieszczaniem się ludzi (np. poS
lizgnięcia, upadki na płaszczy-
x
nie lub z wysokoS
ci),

porażeniem prądem elektrycznym,

poparzeniem,

pożarem lub wybuchem.
Podstawowe czynniki szkodliwe i uciążliwe (chorobowe) występujące w S
rodowi-
sku pracy, które działając na pracownika przez dłuższy czas, mogą powodować ob-
niżenie jego sprawnoS
ci fizycznej i psychicznej oraz niekorzystne (często nawet nie-
odwracalne) zmiany w stanie zdrowia dzieli się na następujące, podstawowe grupy:

fizyczne  w szczególnoS
ci:

hałas,

drgania,

promieniowanie (optyczne, jonizujące, laserowe, elektromagnetyczne),

pyły przemysłowe;

chemiczne  w szczególnoS
ci substancje:

rakotwórcze,

toksyczne,
4 paz
dziernik 2005
2/2. Program szkolenia wstępnego na stanowisku pracy OPINIE
Rozdział 2/2.

drażniące,

mutagenne,

uczulające;

biologiczne  w szczególnoS
ci:

bakterie,

wirusy,

grzyby;

psychofizyczne  np. obciążenie psychonerwowe oraz fizyczne.
2) Poinformowanie pracowników o obowiązku podejmowania odpowiednich Środki
ochronne
S
rodków i działań zapobiegawczych.
W szczególnoS
ci należy zwrócić uwagę na:

właS
ciwe stosowanie S
rodków ochrony indywidualnej i zbiorowej np.: masek
przeciwpyłowych, hełmów ochronnych, sprzętu chroniącego przed upadkiem
z wysokoS
ci, systemów odpylających i wychwytujących zanieczyszczenia,

ostrzeganie o zagrożeniach i zakaz wykonywania pewnych czynnoS
ci np.: sy-
gnały bezpieczeństwa, znaki i barwy bezpieczeństwa.
3) Nabycie przez pracowników umiejętnoS
ci wykonywania pracy w sposób Bezpieczne
wykonywanie
bezpieczny zarówno dla siebie samych, jak i innych osób.
pracy
Zagrożenia występujące na konkretnym stanowisku, mogą oddziaływać nie tylko
na pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, lecz także na pracow-
ników, których stanowiska sąsiadują ze stanowiskami zagrożonym, a nawet na
osoby postronne.
Klasycznym przykładem stanowisk, gdzie występujące zagrożenia oddziaływają często równoczeS
nie PRZYKA
AD
na osoby zatrudnione obok i osoby postronne są stanowiska prac wykonywanych na wysokoS
ci.
Koniecznie należy więc poinformować instruowanego pracownika o zagrożeniach
dla innych osób, jakie są związane z pracami przez niego wykonywanymi, oczywiS
-
cie jeS
li istnieją jakiekolwiek okolicznoS
ci, które mogą stanowić takie zagrożenie.
4) Poznanie zasad postępowania w razie awarii lub innych zakłóceń. Awarie
Należy zapoznać pracownika z podstawowymi zasadami postępowania w przy-
padkach wystąpienia na jego stanowisku pracy zdarzeń odbiegających od normy,
a w szczególnoS
ci o:

ewentualnych strefach zagrożenia i ich oznakowaniu,

koniecznoS
ci oddalenia się ze strefy zagrożenia,

miejscu składowania i sposobach stosowania S
rodków ochrony indywidualnej,

sposobach alarmowania i powiadamiania o awarii lub zakłóceniu.
5) Nauczenie się sposobów udzielenia pierwszej pomocy osobie, która uległa Pierwsza
pomoc
wypadkowi.
Pracownik powinien być zapoznany z zasadami udzielania pierwszej pomocy oso-
bom, które uległy wypadkom charakterystycznym dla jego stanowiska pracy np.:

porażeniu prądem elektrycznym,

zatruciu substancjami chemicznymi,

doznały złamań lub potłuczeń.
paz
dziernik 2005 5
Rozdział 2/2. WZÓR
Program instruktażu stanowiskowego
Nr .........
1. Nazwa i adres siedziby pracodawcy
......................................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................................
2. Stanowisko pracy
......................................................................................................................................................................
3. Forma realizacji szkolenia  instruktaż na stanowisku, na którym będzie zatrudniony instruowany pra-
cownik.
4. Tematyka szkolenia
Liczba
Lp. Temat szkolenia
godzin
12 3
1. Przygotowanie pracownika do wykonywania okreS
lonej pracy, w tym w szczególnoS
ci: 2
a) omówienie warunków pracy z uwzględnieniem:
" elementów pomieszczenia pracy, w którym ma pracować pracownik, mających wpływ na
warunki pracy pracownika (np. oS
wietlenie ogólne, ogrzewanie, wentylacja, urządzenia
techniczne, urządzenia ochronne),
" elementów stanowiska roboczego mających wpływ na bezpieczeństwo i higienę pracy
(np. pozycja przy pracy, oS
wietlenie miejscowe, wentylacja miejscowa, urządzenia zabez-
pieczające, ostrzegawcze i sygnalizacyjne, narzędzia, surowce i produkty),
" przebiegu procesu pracy na stanowisku pracy w nawiązaniu do procesu produkcyjnego
(działalnoS
ci) w całej komórce organizacyjnej i zakładzie pracy;
b) omówienie zagrożeń występujących przy okreS
lonych czynnoS
ciach na stanowisku pracy,
wyników oceny ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą i sposobów ochrony
przed zagrożeniami oraz zasad postępowania w razie wypadku lub awarii;
c) przygotowanie wyposażenia stanowiska roboczego do wykonywania okreS
lonego zadania.
2. Pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z przepisami 0,5
i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem metod bezpiecznego wykonywa-
nia poszczególnych czynnoS
ci i ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynnoS
ci trudne i niebez-
pieczne
3. Próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora 0,5
4. Samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora 4
5. Omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika 1
Łączny czas trwania instruktażu min. 8
Opracował: Po konsultacji z pracownikami program zatwierdził:
................................................ ..................................................................
(imię i nazwisko) (data, imię i nazwisko, funkcja, podpis)
6