& Po radÄ™ do ksiÄ…zki
IDy
DO:
Elektronika dla bystrzaków.
4ð Spis treÅ›ci
Wydanie II
4ð PrzykÅ‚adowy rozdziaÅ‚
4ð Skorowidz
Autorzy: Cathleen Shamieh, Gordon McComb
TÅ‚umaczenie: A
ukasz Piwko
KATALOG KSI
ŻEK:
ISBN: 978-83-246-3332-6
4ð Katalog online
Tytuł oryginału: Electronics For Dummies
4ð Bestsellery
Format: 170 × 210, stron: 360
4ð Nowe książki
4ð Zapowiedzi
Elektronika w zasięgu Twoich rąk!
CENNIK I INFORMACJE:
Jeżeli zastanawiałeś się kiedyś nad tym, jak działają urządzenia elektryczne, a teraz chciałbyś
4ð Zamów informacje
spróbować swoich sił i zbudować własny układ elektroniczny, potrzebujesz wiedzy z zakresu
o nowościach
elektroniki i elektryczności. Brzmi strasznie? Nie bój się! Ta książka nie ma nic wspólnego
4ð Zamów cennik
ze skomplikowanymi podręcznikami, które znasz ze szkoły lub studiów. Tutaj wszystko zostało
wytłumaczone w jasny i przystępny sposób. Duża liczba przykładów oraz własnoręcznie wykonane
i działające układy sprawią, że już za parę dni będziesz swobodnie poruszał się w świecie elektroniki!
CZYTELNIA:
Wszystko to dzięki książce z serii  Dla bystrzaków . W trakcie lektury dowiesz się, jak działa Twój
4ð Fragmenty książek
iPod, komputer i pilot do telewizora. Jednak najpierw poznasz elementarne zasady bezpieczeństwa
online
oraz kilka istotnych cech prądu. Potem zobaczysz, jak zachowują się układy równoległe i szeregowe
oraz przypomnisz sobie podstawowe prawo Ohma. Ponadto dowiesz się, jak wykorzystać potencjał
kondensatorów, łączyć je oraz budować filtry. Mało? Kolejne strony to przydatna wiedza o cewkach,
do przechowalni
półprzewodnikach oraz układach scalonych. Po wstępie teoretycznym czas na praktykę, bo jak
mówią autorzy:  Żeby się nauczyć, trzeba się ubrudzić . W tej części książki skompletujesz sprzęt
do koszyka
do koszyka
potrzebny do pracy, zrozumiesz, jak trzeba czytać schematy, dokonywać pomiarów oraz lutować.
" SkÄ…d siÄ™ bierze prÄ…d elektryczny
" Wykorzystanie energii elektrycznej do wykonania pracy
" Możliwości elektronów
NOWOŚĆ
BESTSELLER
" Sposoby na dostarczenie energii elektrycznej
" Opór, prawo Ohma
" Kondensatory, gromadzenie i wydobywanie Å‚adunku
" Cewki indukcyjne i kryształy
" Świat półprzewodników
" Wykorzystanie układów scalonych
Wydawnictwo Helion
" Dobór potrzebnych części, gromadzenie narzędzi
ul. Kościuszki 1c
" Bezpieczeństwo pracy z układami elektronicznymi
44-100 Gliwice
" Lutowanie
tel. [phone]
" Czytanie schematów
e-mail: [e-mail]
" Budowa układów elektronicznych
e-mail: [e-mail]
" Wykonywanie pomiarów
redakcja: [e-mail]
" Posługiwanie się multimetrem
informacje: o księgarni septem.pl
" Praca z oscyloskopem
Spełnij swoje marzenia i dołącz do grona elektroników!
Spis tre ci
O autorach ....................................................................................................................15
Podzi kowania od autorów ...........................................................................................17
Wst p ............................................................................................................................19
Dlaczego warto kupi t ksi k ? .......................................................................................................19
Dlaczego elektronika? ........................................................................................................................20
Naiwne za o enia ..............................................................................................................................20
Bezpiecze stwo przede wszystkim ......................................................................................................21
Jak podzielona jest ksi ka? ...............................................................................................................22
Cz I. Podstawy elektroniki ........................................................................................................22
Cz II. eby si nauczy , trzeba si ubrudzi ...............................................................................22
Cz III. Przekuwanie teorii w praktyk ........................................................................................22
Cz IV. Dekalogi .......................................................................................................................23
Ikony u yte w ksi ce ........................................................................................................................23
Cz I: Podstawy elektroniki .................................. 25
Rozdzia 1: Czym jest elektronika i co mo na dzi ki niej zrobi ? .................................27
Czym jest elektronika? .......................................................................................................................27
Sk d si bierze pr d elektryczny? .......................................................................................................28
Wydobywanie adunku z elektronów ..............................................................................................29
Mobilizowanie elektronów w przewodnikach ...................................................................................29
Wprawianie elektronów w ruch ......................................................................................................30
Wykorzystywanie energii elektrycznej do wykonywania pracy ...............................................................31
Wykorzystywanie energii elektrycznej .............................................................................................32
Umo liwianie elektronom dotarcia we w a ciwe miejsce ...................................................................32
Co elektrony potrafi zrobi (gdy tylko si nimi odpowiednio pokieruje)? ..............................................34
Wytwarzanie dobrych wibracji .......................................................................................................34
Zobaczy znaczy uwierzy .............................................................................................................34
Wyczuwanie i alarmowanie ...........................................................................................................35
Sterowanie ruchem .......................................................................................................................35
Rozwi zywanie problemów (czyli u ywanie komputerów) ................................................................35
Komunikacja ................................................................................................................................35
Elektronika dla bystrzaków
6
Rozdzia 2: Elektryczno w Twoich r kach ................................................................ 37
Dostarczanie energii elektrycznej ........................................................................................................37
Pobieranie pr du sta ego z baterii ..................................................................................................38
U ywanie pr du zmiennego z elektrowni ........................................................................................39
Zamiana wiat a w elektryczno ...................................................................................................41
Rzeczywisty ruch elektronów a umowny kierunek przep ywu pr du .......................................................42
Prosty obwód z arówk ....................................................................................................................43
Sterowanie pr dem elektrycznym za pomoc podstawowych elementów ................................................45
Sposoby kontrolowania pr du ........................................................................................................46
Elementy czynne i bierne ...............................................................................................................47
Po czenia szeregowe i równoleg e .....................................................................................................47
Po czenia szeregowe ....................................................................................................................47
Po czenia równoleg e ...................................................................................................................48
Obwody mieszane ........................................................................................................................49
Tworzenie uk adów elektronicznych ...................................................................................................49
Sk d bierze si ten d wi k? ...........................................................................................................50
Rysowanie przy u yciu elektronów .................................................................................................51
Rozdzia 3: Napotykamy czynny opór ........................................................................... 53
Ograniczanie przep ywu pr du ..........................................................................................................53
Rezystory  bierne, ale pot ne ........................................................................................................54
Do czego s u rezystory? ..............................................................................................................55
Rodzaje rezystorów  sta e i zmienne ...........................................................................................56
Budowa rezystorów sta ych ............................................................................................................57
Co w potencjometrze piszczy? .......................................................................................................59
Moc znamionowa rezystorów .........................................................................................................60
czenie rezystorów ..........................................................................................................................62
Szeregowe czenie rezystorów .......................................................................................................62
Równoleg e czenie rezystorów .....................................................................................................63
Kombinacje szeregowych i równoleg ych po cze rezystorów ..........................................................65
Przestrzeganie prawa Ohma ..............................................................................................................66
Przep yw pr du mimo stawianego mu oporu ...................................................................................66
Wszystko jest proporcjonalne .........................................................................................................66
Jedno prawo, trzy równania ...........................................................................................................67
Zastosowanie prawa Ohma do analizy obwodów ................................................................................68
Obliczanie nat enia pr du p yn cego przez element ......................................................................68
Obliczanie warto ci napi cia pr du w elemencie .............................................................................69
Obliczanie rezystancji ...................................................................................................................71
Do czego tak naprawd przydaje si prawo Ohma? .............................................................................72
Analizowanie skomplikowanych obwodów ......................................................................................72
Projektowanie i modyfikowanie obwodów .......................................................................................73
Moc prawa Joule a ............................................................................................................................74
Zastosowanie prawa Joule a przy wyborze elementów elektronicznych ..............................................75
Joule i Ohm  doskona y duet ......................................................................................................75
Spróbuj swych si w projektowaniu obwodów z rezystorami ..................................................................75
 Spis tre ci
7
Rozdzia 4: Wydobywanie adunku z kondensatorów ...................................................77
Kondensatory  zbiorniki na energi elektryczn ................................................................................78
adowanie i roz adowywanie kondensatorów ......................................................................................79
Przeciwstawianie si zmianom napi cia ..........................................................................................80
Przepuszczanie pr du zmiennego ...................................................................................................81
Do czego s u kondensatory? ............................................................................................................82
Charakterystyka kondensatorów .........................................................................................................83
Ile adunku mo na zmagazynowa na p ytce kondensatora? .............................................................83
Pilnowanie napi cia znamionowego ...............................................................................................84
Wybór rodzaju (dielektryku) kondensatora .....................................................................................85
Rozmiary kondensatorów ..............................................................................................................85
Polaryzacja kondensatorów ............................................................................................................86
Odczytywanie warto ci kondensatorów ...........................................................................................87
Kondensatory zmienne ..................................................................................................................89
czenie kondensatorów ....................................................................................................................89
Równoleg e czenie kondensatorów ...............................................................................................89
Szeregowe czenie kondensatorów ................................................................................................90
Reaktancja pojemno ciowa ................................................................................................................91
Zastosowanie prawa Ohma do obliczania reaktancji pojemno ciowej ................................................93
Wspó praca z rezystorami ..................................................................................................................94
Czas jest najwa niejszy ..................................................................................................................94
Wyznaczanie sta ej czasowej obwodu RC .......................................................................................96
Tworzenie zegara .........................................................................................................................97
Wybór cz stotliwo ci przy u yciu prostych filtrów RC ..........................................................................97
Filtr dolnoprzepustowy ..................................................................................................................98
Filtr górnoprzepustowy .................................................................................................................98
Cz stotliwo graniczna .................................................................................................................99
Filtrowanie pasm cz stotliwo ci ....................................................................................................100
Spróbuj swych si w projektowaniu obwodów z kondensatorami ..........................................................100
Rozdzia 5: Cewki indukcyjne i kryszta y ....................................................................101
Niedalecy krewni  magnetyzm i elektryczno ................................................................................102
Rysowanie linii za pomoc magnesu .............................................................................................102
Wytwarzanie pola magnetycznego za pomoc elektryczno ci ..........................................................102
Indukcja pr du za pomoc magnesu .............................................................................................103
Cewka indukcyjna  zwój o charakterze przyci gaj cym jak magnes ..................................................104
Mierzenie indukcyjno ci ..............................................................................................................104
Przeciwstawne zmiany pr du .......................................................................................................105
Nad anie (albo i nie!) za pr dem zmiennym ...............................................................................106
Reaktancja indukcyjna .....................................................................................................................107
U ycie warto ci reaktancji indukcyjnej w równaniach prawa Ohma ................................................108
Zmiana zachowania zale nie od cz stotliwo ci (po raz kolejny) ......................................................108
Zastosowanie cewek indukcyjnych w obwodach .................................................................................108
Izolowanie i ekranowanie cewek indukcyjnych ...............................................................................109
Oznaczenia indukcyjno ci ...........................................................................................................109
czenie ekranowanych cewek indukcyjnych .................................................................................109
Filtrowanie sygna ów za pomoc cewek indukcyjnych ....................................................................110
Obliczanie sta ej czasowej obwodów RL ......................................................................................111
Elektronika dla bystrzaków
8
Przedstawiamy impedancj ! .............................................................................................................111
Dostrajanie do stacji radiowych ........................................................................................................112
Rezonans w obwodach RLC ......................................................................................................113
Krystalicznie czysty rezonans .......................................................................................................114
Oddzia ywanie na elementy s siednie  transformatory ....................................................................115
Co czy nieekranowane cewki indukcyjne? ...................................................................................115
Izolowanie obwodów od ród a zasilania ......................................................................................116
Podwy szanie i obni anie napi cia ...............................................................................................116
Rozdzia 6: Bogaty wiat pó przewodników .............................................................. 119
Przewodzi czy nie przewodzi ? .......................................................................................................119
Domieszkowanie pó przewodników ..............................................................................................121
Tworzenie elementów przy u yciu kombinacji pó przewodników typów n i p ...................................123
Diody z czowe ...............................................................................................................................123
Polaryzacja diod .........................................................................................................................124
Przewodzenie pr du przez diod .................................................................................................125
Warto ci znamionowe diod ..........................................................................................................126
Identyfikacja diod .......................................................................................................................126
Któr stron pod cza ? ..............................................................................................................127
Zastosowanie diod w obwodach .......................................................................................................127
Prostowanie pr du zmiennego .....................................................................................................127
Regulowanie napi cia przy u yciu diod Zenera ............................................................................129
wiat o z diod LED ...................................................................................................................130
Inne zastosowania diod ...............................................................................................................131
Niesamowicie utalentowane tranzystory ............................................................................................132
Tranzystory bipolarne z czowe ...................................................................................................133
Tranzystory polowe ....................................................................................................................133
U ywanie tranzystorów ...................................................................................................................134
Zasada dzia ania tranzystorów .........................................................................................................134
Emitowanie i gromadzenie elektronów ..........................................................................................135
Wzmacnianie nat enia pr du .....................................................................................................138
Nasycenie tranzystora .................................................................................................................138
Modelowanie dzia ania tranzystorów ................................................................................................139
Wzmacnianie sygna ów za pomoc tranzystorów ...............................................................................141
Polaryzacja tranzystora, aby dzia a jak wzmacniacz ......................................................................141
Kontrolowanie wzmocnienia napi ciowego ...................................................................................142
Konfiguracja obwodów wzmacniaj cych z tranzystorami ................................................................142
Prze czanie sygna ów za pomoc tranzystorów .................................................................................143
Wybór tranzystora ...........................................................................................................................144
Najwa niejsze parametry tranzystorów .........................................................................................144
Identyfikacja tranzystorów ...........................................................................................................145
Jak rozpozna tranzystor? ............................................................................................................145
Rewolucja pó przewodnikowa ..........................................................................................................146
Spróbuj swych si w projektowaniu obwodów z elementami pó przewodnikowymi ................................146
 Spis tre ci
9
Rozdzia 7: Uk ady scalone .........................................................................................147
Dlaczego uk ady scalone? ................................................................................................................147
Uk ady analogowe, cyfrowe i mieszane .............................................................................................148
Podejmowanie logicznych decyzji .....................................................................................................149
Na pocz tku by bit .....................................................................................................................149
Przetwarzanie danych przy u yciu bramek ....................................................................................151
Upraszczanie bramek przy u yciu tabel prawdy ...............................................................................153
Tworzenie elementów logicznych .................................................................................................154
Jak u ywa uk adów scalonych? ........................................................................................................155
Identyfikacja uk adów scalonych wed ug numerów cz ci ...............................................................155
Najwa niejsza jest obudowa ........................................................................................................156
Styki uk adów scalonych ..............................................................................................................157
Korzystanie z kart danych katalogowych .......................................................................................159
Popularne rodzaje uk adów scalonych ...............................................................................................159
Wzmacniacze operacyjne .............................................................................................................160
Wehiku czasu  uk ad 555 .......................................................................................................161
Licznik dziesi tny 4017 ..............................................................................................................167
Mikrokontrolery i inne popularne uk ady scalone ...........................................................................168
Poszerzanie horyzontów ..................................................................................................................168
Rozdzia 8: Wybór cz ci ............................................................................................171
czenie elementów ........................................................................................................................171
Wybór rodzaju przewodów ..........................................................................................................171
Z cza .......................................................................................................................................173
Zasilanie ........................................................................................................................................174
Wyciskanie siódmych potów z baterii ...........................................................................................174
Wykorzystanie energii s onecznej .................................................................................................177
Zasilanie z gniazdka ciennego (niezalecane) ...............................................................................178
W czanie i wy czanie pr du ..........................................................................................................178
Sterowanie dzia aniem prze cznika .............................................................................................179
Nawi zywanie po cze ..............................................................................................................180
Czujniki .........................................................................................................................................181
Zobaczy wiat o ........................................................................................................................181
Wychwytywanie d wi ku za pomoc mikrofonów ..........................................................................182
Wykrywanie ciep a ......................................................................................................................182
Inne rodzaje przetworników wej ciowych ......................................................................................183
Efekt dzia ania urz dze elektronicznych ..........................................................................................184
G os g o ników ...........................................................................................................................185
Brz czenie brz czyków ................................................................................................................186
Silniki pr du sta ego ...................................................................................................................187
Cz II: eby si nauczy , trzeba si ubrudzi ......... 189
Rozdzia 9: Urz dzanie warsztatu i dbanie o bezpiecze stwo ....................................191
Wybór miejsca na warsztat ...............................................................................................................192
Podstawowe wyposa enie warsztatu .............................................................................................192
Stó warsztatowy .........................................................................................................................193
Elektronika dla bystrzaków
10
Gromadzenie narz dzi i materia ów ..................................................................................................193
Sprz t do lutowania ....................................................................................................................193
Polowanie na multimetr ..............................................................................................................195
owienie narz dzi r cznych .........................................................................................................196
Szmatki i rodki czyszcz ce .........................................................................................................197
rodki smarne ............................................................................................................................199
Materia y klej ce ........................................................................................................................199
Inne narz dzia i materia y ............................................................................................................200
Zaopatrywanie si w cz ci zapasowe ...............................................................................................201
P ytki stykowe ............................................................................................................................201
Zestaw pocz tkowy .....................................................................................................................203
Wyposa enie dodatkowe .............................................................................................................204
Przechowywanie cz ci ................................................................................................................204
Ochrona zdrowia i elementów elektronicznych ..................................................................................205
Elektryczno mo e by naprawd niebezpieczna ..........................................................................205
Bezpieczne lutowanie ..................................................................................................................209
Unikanie wy adowa elektrostatycznych jak zarazy ........................................................................210
Rozdzia 10: Czytanie schematów ............................................................................. 213
Co to jest schemat i do czego s u y? .................................................................................................213
Spojrzenie z szerokiej perspektywy ...................................................................................................214
Po czenia s najwa niejsze .........................................................................................................214
Prosty obwód z bateri ................................................................................................................215
Insygnia mocy .................................................................................................................................216
Wskazywanie ród a napi cia ......................................................................................................217
Oznaczanie masy ........................................................................................................................218
Oznaczanie elementów elektronicznych .............................................................................................219
Analogowe elementy elektroniczne ...............................................................................................221
Elementy cyfrowe i uk ady scalone ...............................................................................................222
Pozosta e elementy .....................................................................................................................224
Miejsca dokonywania pomiarów .......................................................................................................226
Analiza schematu ............................................................................................................................226
Inne standardy symboli elementów elektronicznych ............................................................................228
Rozdzia 11: Budowa uk adów elektronicznych ......................................................... 231
P ytki stykowe .................................................................................................................................231
Szczegó y budowy p ytki stykowej ................................................................................................232
Rozmiary p ytek stykowych ..........................................................................................................233
Konstruowanie uk adów elektronicznych z wykorzystaniem p ytek stykowych .......................................234
Przygotowywanie cz ci i narz dzi ...............................................................................................234
Przygotowywanie czówek na zapas ............................................................................................235
Topografia uk adu ......................................................................................................................235
Zapobieganie uszkodzeniom .......................................................................................................237
Podstawy lutowania ........................................................................................................................238
Przygotowywanie do lutowania ....................................................................................................239
Technika lutowania ....................................................................................................................239
Sprawdzanie jako ci po czenia ...................................................................................................241
Rozlutowywanie .........................................................................................................................241
 Spis tre ci
11
Post powanie po zako czeniu lutowania ......................................................................................242
Bezpiecze stwo w czasie lutowania ..............................................................................................242
Pe ne zaanga owanie  czenie elementów na sta e ........................................................................243
Budowa uk adu na uniwersalnej p ytce drukowanej .......................................................................243
Wykonywanie prototypów przy u yciu perforowanych p ytek monta owych .....................................244
Wykonywanie po cze owijanych ...............................................................................................246
Wykonywanie w asnej p ytki obwodu drukowanego .......................................................................247
Rozdzia 12: Wykonywanie pomiarów i analizowanie obwodów ................................249
Niezwyk e mo liwo ci ma ego multimetru ..........................................................................................250
Ale to jest przecie woltomierz! ..................................................................................................251
To tak e amperomierz! ...............................................................................................................251
Omomierz te ! ...........................................................................................................................251
Rodzaje multimetrów ......................................................................................................................252
Analogowy czy cyfrowy? .............................................................................................................252
Multimetr cyfrowy ......................................................................................................................253
Wybór zakresu pomiaru ..............................................................................................................255
Kalibracja multimetru ......................................................................................................................256
Pos ugiwanie si multimetrem ..........................................................................................................257
Pomiar napi cia pr du ................................................................................................................258
Pomiar nat enia pr du ..............................................................................................................258
Pomiar rezystancji ......................................................................................................................260
Inne rodzaje prób ........................................................................................................................265
Sprawdzanie obwodów za pomoc multimetru ..................................................................................266
Rozdzia 13: Analizator stanów logicznych i oscyloskop ...........................................267
W g b logiki ..................................................................................................................................267
Analiza sygna ów przy u yciu oscyloskopu ........................................................................................270
Obserwacja przebiegu sygna ów ...................................................................................................271
Pasmo i rozdzielczo oscyloskopu ...............................................................................................273
Kiedy u ywa oscyloskopu? .............................................................................................................274
Praca z oscyloskopem ......................................................................................................................275
Podstawowa konfiguracja i testowanie ..........................................................................................275
Wy wietlanie i dokonywanie pomiaru sygna ów ................................................................................277
Wykonywanie pomiarów ..................................................................................................................279
Czy z baterii da si jeszcze co wycisn ? .....................................................................................280
Obrazowanie przebiegu akustycznego sygna u radiowego ..............................................................280
Sprawdzanie cz stotliwo ci w obwodzie pr du zmiennego .............................................................281
Cz III: Przekuwanie teorii w praktyk ................ 285
Rozdzia 14: Podstawy budowy uk adów elektronicznych .........................................287
Przygotowanie do pracy ..................................................................................................................287
Zobaczy znaczy uwierzy  prawo Ohma naprawd dzia a! ...........................................................289
Analiza obwodu szeregowego ......................................................................................................289
Rozdzielanie napi cia .................................................................................................................293
Obwody z rezystorami po czonymi równolegle .............................................................................294
Elektronika dla bystrzaków
12
adowanie i roz adowywanie kondensatorów ....................................................................................296
Gromadzenie i oddawanie adunku ..............................................................................................296
Zmienianie sta ej czasowej obwodu RC .......................................................................................298
Zmniejszanie napi cia na diodach ....................................................................................................299
W czanie diody LED ................................................................................................................300
Stabilizowanie napi cia ...............................................................................................................301
Praca z tranzystorami ......................................................................................................................303
Wzmacnianie pr du ....................................................................................................................303
Prze cznik jest w czony! ...........................................................................................................305
Sztuka logicznego my lenia ..............................................................................................................305
wiate ko na ko cu bramki NAND .............................................................................................306
Budowa bramki OR z trzech bramek NAND ..............................................................................307
Rozdzia 15: Projekty do samodzielnego wykonania w pó godziny ........................... 309
Potrzebne cz ci .............................................................................................................................309
Migaj ce b yskotki ...........................................................................................................................310
Analiza obwodu migacza na bazie uk adu 555 .............................................................................310
Budowa uk adu migaj cych wiate ek ...........................................................................................312
Sprawdzanie gotowego obwodu ...................................................................................................314
Wystukiwanie wietlnej melodii dzi ki wykorzystaniu zjawiska piezoelektryczno ci ...............................315
Piezo& co? ...............................................................................................................................315
Krótki kurs piezoelektryczno ci ....................................................................................................315
wietlny b benek ........................................................................................................................317
Widzenie w ciemno ci dzi ki detektorowi podczerwieni ......................................................................317
Wykrywanie cz ci detektora podczerwieni ...................................................................................317
Szukanie róde podczerwieni ......................................................................................................318
Konstrukcja domowego alarmu ........................................................................................................319
Gromadzenie cz ci ....................................................................................................................319
Zasada dzia ania alarmu .............................................................................................................320
Trafianie do celu dzi ki elektronicznemu kompasowi .........................................................................321
Cz ci potrzebne do budowy kompasu .........................................................................................322
Konstrukcja kompasu ..................................................................................................................322
Jak jest jasno, to s ycha jakie d wi ki ..............................................................................................323
Lista cz ci do budowy wietlnego alarmu ....................................................................................324
Praktyczne zastosowania alarmu ..................................................................................................324
Ma y wzmacniacz, ale jaki mocny .....................................................................................................324
G os w sprawie potrzebnych cz ci ...............................................................................................325
Szczegó y konstrukcji ma ego wzmacniacza ...................................................................................325
R czny wykrywacz róde wody .......................................................................................................326
Lista cz ci ................................................................................................................................326
Zasada dzia ania wykrywacza wody .............................................................................................327
Generator niesamowitych efektów wietlnych .....................................................................................327
Lista cz ci generatora efektów wietlnych ....................................................................................327
Sterowanie wiat ami ..................................................................................................................329
Rozmieszczenie diod LED .........................................................................................................329
 Spis tre ci
13
Cz IV: Dekalogi ................................................ 331
Rozdzia 16: Gar cennych wskazówek ....................................................................333
Gotowe projekty elektroniczne ..........................................................................................................333
U ycie nastawnego ród a zasilania ..................................................................................................334
Liczenie megaherców ......................................................................................................................334
Generowanie ró nych rodzajów sygna ów .........................................................................................335
Zmiana cz stotliwo ci .....................................................................................................................336
Sprawdzanie pulsu uk adu ...............................................................................................................336
Analizowanie stanów logicznych ......................................................................................................338
Symulowanie uk adów elektronicznych ..............................................................................................338
Gdzie kupi przyrz dy pomiarowe? ..................................................................................................339
Rozdzia 17: Dziesi najpopularniejszych sklepów z cz ciami elektronicznymi .......... 341
Polska ............................................................................................................................................341
Aprovi .......................................................................................................................................341
AVT .........................................................................................................................................342
Cyfronika ...................................................................................................................................342
Distrelec ....................................................................................................................................342
Centrum Elektroniki ...................................................................................................................342
Allegro ......................................................................................................................................342
Poza Polsk ...................................................................................................................................342
RadioShack ...............................................................................................................................342
All Electronics ...........................................................................................................................343
Farnell .......................................................................................................................................343
Parts Express .............................................................................................................................343
Dyrektywa RoHS ...........................................................................................................................343
Nowe, u ywane czy z wyprzeda y? ..................................................................................................343
Dodatek: Zasoby internetowe .....................................................................................345
Skorowidz ....................................................................................................................347
 Rozdzia 1: Czym jest elektronika i co mo na dzi ki niej zrobi ?
27
Rozdzia 1
Czym jest elektronika
i co mo na dzi ki niej zrobi ?
W tym rozdziale:
Wyja nienie, czym jest pr d elektryczny
Istota mocy elektronów
Wykorzystywanie przewodników
czenie elementów w obwody
Sterowanie przep ywem elektronów za pomoc elementów elektronicznych
Zastosowanie energii elektrycznej do wielu ró nych rzeczy
i kszo ludzi ma pewne wyobra enie, czym jest elektronika. Ka dy z nas na
W
co dzie korzysta z urz dze elektronicznych powszechnego u ytku, takich jak
iPod, sprz t stereo, komputer, aparat cyfrowy czy telewizor. Lecz dla wielu osób s one
jak magiczne czarne skrzynki z przyciskami, które spe niaj nasze zachcianki.
Wiadomo, e pod pi kn obudow kryje si zdumiewaj ca pl tanina ma ych elementów,
które dzi ki pewnym po czeniom mog dzia a w odpowiedni sposób. Na pewno
chcesz wiedzie , jak to jest mo liwe.
Z tego rozdzia u dowiesz si , e pr d to uporz dkowany ruch elektronów oraz e sterowanie
tym ruchem stanowi istot elektroniki. Wyja nimy, czym tak naprawd jest pr d
elektryczny, i poka emy, co trzeba zrobi , aby p yn . Ponadto zrobimy krótki przegl d
mo liwo ci, jakie daje nam elektronika.
Czym jest elektronika?
Gdy w czasz wiat o w swoim domu, to w rzeczywisto ci czysz ród o energii
elektrycznej (najcz ciej dostarczanej przez elektrowni ) i arówk w jeden uk ad
nazywany obwodem elektrycznym. Je li do obwodu do czysz ciemniacz albo regulator
czasowy, to b dziesz móg sterowa dzia aniem arówki w ciekawszy sposób, ni tylko
j w cza i wy cza .
Cz I: Podstawy elektroniki
28
W uk adach elektrycznych takich jak obwody elektryczne w domu u ywa si
 czystego , niemodyfikowanego pr du elektrycznego, który s u y np. do zasilania arówek.
W uk adach elektronicznych idziemy o krok dalej: za ich pomoc sterujemy
przep ywem pr du. Zmieniamy jego parametry i kierunek, aby uzyska ró ne efekty,
od przyciemnienia arówki po komunikacj za po rednictwem satelity  rysunek 1.1.
W a nie ta mo liwo kontrolowania pr du odró nia uk ady elektroniczne od elektrycznych.
Rysunek 1.1.
W tym obwo-
dzie przep y-
wem pr du
elektrycznego
do arówki ste-
ruje ciemniacz
Sk d si bierze pr d elektryczny?
Pr d elektryczny, czasami nazywany elektryczno ci (zob. ramk  Co to jest elektryczno ? ),
to ruch male kich elektrycznie na adowanych cz stek  elektronów. Gdzie konkretnie
mo na te elektrony znale i jak si one poruszaj ? Aby odpowiedzie na to pytanie, trzeba
zajrze do wn trza atomu.
Co to jest elektryczno ?
Nie atwo wyja ni , czym jest elektryczno . Termin Cz stki tego samego typu (dodatnie lub ujemne)
 elektryczno  jest niejednoznaczny, a jego ró ne odpychaj si , a przeciwnych typów  przy-
definicje cz sto s sprzeczne, co powoduje wiele nie- ci gaj .
porozumie nawet w ród nauczycieli i naukowców.
Energia elektryczna  rodzaj energii wytwa-
rzanej przez na adowane elektrycznie cz stki. Za
Ogólnie rzecz bior c, poj cie elektryczno ci jest zwi -
to p acisz elektrowni.
zane z tym, jak pewnego rodzaju cz stki wyst puj ce
w naturze oddzia uj mi dzy sob , gdy umie ci si Pr d elektryczny  ruch elektrycznie na ado-
pewn ich ilo w jakim okre lonym obszarze. wanych cz stek. Jest to najszerzej znane wyja-
nienie elektryczno ci i na nim b dziemy si
Dlatego lepiej jest u ywa innych, precyzyjniejszych
koncentrowa w tym rozdziale.
terminów do opisu poj zwi zanych z elektryczno-
ci . Oto niektóre z nich: Je li wi c ucinasz sobie pogaw dk z kumplami
przy szklance wody, to mo esz swobodnie u ywa
adunek elektryczny  fundamentalna (tzn.
s owa  elektryczno  , aby powiedzie , co zasila
niepodlegaj ca dyskusji) w a ciwo niektó-
Twoj konsol do gier. Je li jednak b dziesz sza-
rych cz stek opisuj ca sposób ich wzajemnego
sta tym s owem w ród zawodowych fizyków, to
oddzia ywania mi dzy sob . Wyró nia si dwa
mog nie zechcie z Tob rozmawia .
rodzaje adunku elektrycznego: dodatni i ujemny.
 Rozdzia 1: Czym jest elektronika i co mo na dzi ki niej zrobi ?
29
Wydobywanie adunku z elektronów
Atomy to podstawowy sk adnik, z którego zbudowane jest wszystko we wszech wiecie,
zarówno to, co stworzy a natura, jak i wytwory cz owieka. S tak ma e, e w jednej drobinie
kurzu mie ci si ich wiele milionów, a wi c wyobra sobie, ile ich musi by w redniego
wzrostu zawodniku sumo. W ka dym atomie s elektrony, które znajduj si poza
jego rodkiem, czyli j drem. Wszystkie elektrony maj ujemny adunek elektryczny
i przyci gaj inny rodzaj male kich cz stek, które nazywamy protonami. Protony maj
adunek dodatni i znajduj si w j drze atomu.
adunek elektryczny to w a ciwo niektórych cz stek, elektronów, protonów
i kwarków (tak, w a nie kwarków), okre laj ca sposoby ich wzajemnego oddzia ywania.
Istniej dwa rodzaje adunku elektrycznego, którym nadano nazwy  dodatni i  ujemny
(nazwy te nie maj adnego zwi zku z prawdziwym znaczeniem tych s ów, równie
dobrze mo na by u ywa nazw  Flip i  Flap albo  pó noc i  po udnie ). Cz stki
o takim samym rodzaju adunku odpychaj si , a cz stki o ró nych rodzajach adunku
 przyci gaj . Dlatego w a nie elektrony i protony czuj do siebie taki silny poci g.
W typowych warunkach atom zawiera tyle samo protonów, co elektronów, i wówczas
mówi si , e jest elektrycznie oboj tny. Si a przyci gaj ca protony do elektronów
dzia a jak niewidzialny klej, który utrzymuje cz stki atomu razem, podobnie jak grawitacja
ziemska utrzymuje Ksi yc w pobli u naszej planety. Elektrony znajduj ce si najbli ej
j dra s zwi zane z atomem silniej ni elektrony znajduj ce si nieco dalej. Niektóre atomy
trzymaj swoje dalsze elektrony bardzo mocno, podczas gdy inne s bardziej rozlu nione.
Mobilizowanie elektronów w przewodnikach
Materia y, które lubi zatrzymywa elektrony przy sobie (np. powietrze i tworzywa
sztuczne), nazywamy izolatorami. Natomiast materia y takie jak mied , aluminium
i inne metale, w których elektrony po o one dalej od j dra atomu nie s z nim mocno
zwi zane, nazywamy przewodnikami.
W metalach elektrony po o one daleko od j dra atomu s tak s abo przyci gane, e mog
wyrwa si na wolno i w drowa mi dzy atomami. Te wolne elektrony mo na porówna
do owiec pas cych si na zboczu wzgórza  kr c si bez celu po okolicy, ale nie oddalaj
si zbyt daleko ani nie poruszaj si w adnym ci le okre lonym kierunku. Je li jednak
zastosujemy jaki specjalny bodziec, wszystkie te elektrony z przyjemno ci zaczn pod a
w jedn stron . Pr d elektryczny (cz sto nazywany elektryczno ci ) to masowy ruch
elektronów w przewodniku, wymuszony przez si , która dzia a na nie z zewn trz.
Wydaje si , e ruch ten rozpoczyna si natychmiast. Jest to spowodowane tym, e wszystkie
wolne elektrony  na ca ej d ugo ci przewodnika  zaczynaj si rusza mniej wi cej
jednocze nie.
Porównajmy to z grup ludzi podaj cych sobie wiadra podczas gaszenia po aru. Mamy
kilka osób ustawionych w rz dzie, ka da z nich trzyma w r kach wiadro wody. Osoba
b d ca na pocz tku kolejki nape nia puste wiadro wod , a osoba znajduj ca si na ko cu
wylewa wod z wiadra. Na specjaln komend ka da osoba podaje swoje wiadro osobie
Cz I: Podstawy elektroniki
30
po swojej lewej stronie i odbiera wiadro od s siada z prawej strony. Mimo i ka de wiadro
pokona o tylko bardzo krótk drog (z r k jednej osoby do nast pnej), to mo e si
wydawa , e jedno wiadro przeby o ca y dystans od pierwszej do ostatniej osoby w kolejce.
Podobnie jest z pr dem elektrycznym  ka dy elektron przechodzi na miejsce
poprzedniego wzd u przewodnika (rysunek 1.2).
Rysunek 1.2.
Ruch elektronów
w przewodniku
mo na porówna
do grupy osób
podaj cych
sobie wiadra
z r ki do r ki
Pr d elektryczny to królestwo male kich cz stek, które czasami oddzia uj mi dzy
sob w ogromnych ilo ciach. Dlatego do jego opisu potrzebne s specjalne jednostki
miary. Na przyk ad jeden kulomb oznacza adunek przenoszony przez 6,24 1018
(czyli 624 i 16 zer) elektronów. Je li jeden kulomb adunku przep ywa przez dowoln
p aszczyzn w ci gu jednej sekundy, to mówimy, e nat enie pr du elektrycznego
wynosi jeden amper (w skrócie 1 A). To bardzo du a liczba elektronów, znacznie
wi ksza ni liczba elektronów przep ywaj cych w typowym uk adzie elektronicznym.
W elektronice pr d cz ciej mierzy si w miliamperach (mA). Jeden miliamper to
jedna tysi czna ampera.
Wprawianie elektronów w ruch
Pr d elektryczny to przep yw ujemnie na adowanych elektronów przez przewodnik
wskutek dzia ania pewnej si y. Ale co to za si a, która sprawia, e elektrony poruszaj
si w uporz dkowany sposób? Co zarz dza elektryczn brygad po arow z wiadrami?
Si a wprawiaj ca elektrony w ruch to napi cie, które mierzy si w jednostkach o nazwie
wolt (w skrócie V). Je li do przewodnika przy o y si odpowiednio silne napi cie,
to znajduj ce si w nim wolne elektrony zaczn porusza si w jednym kierunku,
tak jak owce zaganiane do zagrody, tylko du o szybciej.
Napi cie mo na sobie wyobrazi jako ci nienie. Tak jak ci nienie wody powoduje jej
przep yw przez rury i zawory, tak napi cie pcha elektrony przez przewodniki. Im wy sze
ci nienie, tym silniejsza si a popychaj ca  a wi c im wy sze napi cie, tym silniejszy
jest pr d przep ywaj cy przez przewodnik.
W opisach napi cia elektrycznego czasami mo na spotka te takie okre lenia, jak ró nica
potencja ów, potencja napi cia, spadek potencja u czy spadek napi cia. Nie
musisz si na razie nimi przejmowa . Wi cej o tych poj ciach dowiesz si z rozdzia u 2.
 Rozdzia 1: Czym jest elektronika i co mo na dzi ki niej zrobi ?
31
Do wiadczanie elektryczno ci
Mo esz na w asnej skórze odczu przep yw elek- Innym przyk adem elektryczno ci statycznej jest b y-
tronów. Wystarczy, e w suchy dzie potrzesz sto- skawica (aczkolwiek lepiej jej nie do wiadcza na
pami o dywan, a nast pnie dotkniesz klamki u drzwi. w asnej skórze), któr wywo uj na adowane cz stki
Trza ni cie, które us yszysz (i iskra, która mo e si podró uj ce mi dzy chmurami lub od chmury do
pojawi ), jest efektem przeskoczenia elektrycznie ziemi. Poruszaj ce si na adowane cz stki uwalniaj
na adowanych cz stek z Twojego palca na klamk . energi , któr obserwujemy w postaci b yskawic
Nazywamy to elektryczno ci statyczn . Jest to i grzmotów.
nagromadzenie si elektrycznie na adowanych cz -
Kto potrafi zmusi wystarczaj c liczb na adowa-
stek w jednym miejscu; s one statyczne (nierucho-
nych cz stek do poruszania si i umie zapanowa nad
me) a do momentu zbli enia i przyci gni cia ich do
wyzwalan przez nie energi , mo e t energi wy-
przeciwnie na adowanych cz stek.
korzysta do zasilania arówek i innych urz dze .
Wykorzystywanie energii elektrycznej
do wykonywania pracy
Jednym z pionierów bada nad elektryczno ci by Benjamin Franklin, autor wielu
terminów i poj (np. pr d, ang. current), które dzi doskonale wszyscy znamy. Wbrew
powszechnej opinii Franklin nie trzyma klucza znajduj cego si na ko cu sznurka
przyczepionego do latawca w czasie owej pami tnej burzy w 1752 roku (gdyby go trzyma ,
to nie wzi by udzia u w wojnie o niepodleg o Stanów Zjednoczonych). Mo liwe, e
przeprowadzi ten eksperyment, ale na pewno w czasie jego trwania nie mia klucza w r ce.
Franklin zdawa sobie spraw z tego, jak niebezpieczna i zarazem pot na jest elektryczno .
Po zapoznaniu si z jego prac wiele osób zastanawia o si , czy elektryczno mo na
wykorzysta w praktyce. Naukowcy i wynalazcy, tacy jak Michael Faraday czy Thomas
Edison, rozwin li prace Franklina i odkryli ró ne sposoby panowania nad energi
elektryczn oraz mo liwo ci jej wykorzystania.
Zanim zaczniesz fascynowa si mo liwo ciami wykorzystania energii elektrycznej, zwró
uwag na straszn ikon ostrze enia, któr wida po lewej stronie. Pami taj, e ponad
250 lat temu Benjamin Franklin wiedzia ju , jak nale y post powa z elektrycznymi
si ami natury. Ty równie post puj z rozwag . miertelnie niebezpieczne mog by
nawet niewielkie ilo ci adunku elektrycznego, je li dojdzie do splotu niekorzystnych
warunków. Potencjalne niebezpiecze stwa, jakie niesie ze sob praca z pr dem, oraz
sposoby ochrony przed nimi opisali my w rozdziale 9. Ale ju teraz b d ostro ny!
Z tej cz ci rozdzia u dowiesz si , jak elektrony przenosz energi i jak mo na j
wykorzysta do wykonywania pracy.
Cz I: Podstawy elektroniki
32
Wykorzystywanie energii elektrycznej
Podró uj ce elektrony przenosz energi z jednego ko ca przewodnika na drugi. Takie
same adunki si odpychaj  ka dy elektron odpycha swojego s siada bezdotykow
si , przesuwaj c go wzd u przewodnika. W ten sposób energia jest przesy ana przez
przewodnik.
Je li wiesz, jak przetransportowa t energi do urz dzenia, które mo e wykona okre lon
prac , np. arówki, silnika albo g o nika, to mo esz jej u y na w asn korzy . Energia
elektryczna przenoszona przez elektrony jest pobierana przez dane urz dzenie, które
nast pnie zamienia j na inn posta , np. wiat o, ciep o albo energi mechaniczn .
To w a nie dzi ki tej przemianie drucik w arówce si arzy, wirnik silnika si obraca,
a membrana w g o niku drga.
Poniewa p yn cych elektronów nie wida  i lepiej nie dotyka przewodnika  aby
u atwi sobie zrozumienie, na czym polega ujarzmianie energii elektrycznej, pomy l
o wodzie. Jedna kropla wody na niewiele si zda (i nikogo nie skrzywdzi), ale wystarczy
wzi du liczb takich kropel, po czy je, przepu ci przez kana , którego wylot jest
skierowany na jaki przedmiot (np. ko o wodne), i ju mo na wykorzysta energi wody
do swoich celów. Podobnie jak miliony kropel wody poruszaj ce si w jednakowym
kierunku tworz pr d, miliony elektronów poruszaj cych si w tym samym kierunku
tworz pr d elektryczny. W istocie Benjamin Franklin równie zauwa y , e elektryczno
zachowuje si podobnie do cieczy i ma nawet podobne do niej w a ciwo ci, tzn.  pr d
i  ci nienie (ale pewnie nie poleca by nam jej pi ).
Ale sk d si bierze pierwotna energia, ta, dzi ki której elektrony w ogóle zaczynaj si
rusza ? Pochodzi ona ze ród a energii elektrycznej, np. baterii (omówienie róde
energii elektrycznej znajduje si w rozdziale 2.).
Umo liwianie elektronom
dotarcia we w a ciwe miejsce
Pr d elektryczny nie mo e p yn wsz dzie (gdyby móg , to ca y czas byliby my nim ra eni).
Elektrony mog p yn tylko wówczas, gdy zapewnimy im zamkni t przewodz c cie k ,
czyli obwód, po której b d mog y si porusza , oraz zainicjujemy przep yw za pomoc
baterii lub innego ród a energii elektrycznej. Mied i inne materia y przewodz ce cz sto
formuje si w przewody (druty), które s nast pnie wykorzystywane do wytwarzania
 cie ek przep ywu wolnych elektronów i kierowania energii elektrycznej do arówek
i innych urz dze . Tak jak w przypadku rur wodnych, im wi ksz rednic ma przewód,
tym atwiej mog porusza si w nim elektrony.
Je li w obwodzie wyst puje przerwa (jest to wówczas tzw. obwód otwarty), to elektrony
przestaj p yn , szybko przechodz w przewodniku w stan elektrycznie oboj tny. Mo na
to porówna do litra wody przep ywaj cego przez niezatkan rur . Woda szybko w ca o ci
wyleci na zewn trz i przestanie p yn . Gdyby p yn a w obiegu zamkni tym, to porusza aby
si tak d ugo, jak d ugo by aby do tego zmuszana. Aby utrzyma ruch elektronów, trzeba
zbudowa obwód elektryczny. Na rysunku 1.3 wida , e ka dy obwód musi zawiera
trzy podstawowe elementy, aby elektrony mog y w nim p yn i dostarcza energi
do urz dzenia, które ma wykona prac :
 Rozdzia 1: Czym jest elektronika i co mo na dzi ki niej zrobi ?
33
Rysunek 1.3.
Obwód elek-
tryczny sk ada
si ze ród a za-
silania, obci -
enia i przewo-
dów, którymi
p ynie pr d
elektryczny
ród o energii elektrycznej  ród o dostarcza si , która popycha elektrony
w obwodzie. Czasami ród o energii elektrycznej nazywa si jeszcze takimi terminami,
jak ród o elektryczne, ród o zasilania, ród o napi cia albo ród o energii.
ród a energii elektrycznej opisali my w rozdziale 2.
Obci enie  jest to element obwodu elektrycznego, który poch ania energi
(np. arówka albo g o nik). Stanowi on punkt docelowy, do którego ma by
przes ana energia.
Przewody  umo liwiaj przep yw elektronów od ród a do obci enia.
Elektrony s  popychane przez ród o i w przewodach zaczyna p yn pr d elektryczny
do obci enia, w którym energia elektryczna zostaje zamieniona na co innego  np. wiat o.
Pracuj ce elektrony dostarczaj moc
W przypadku elektronów dostarczaj cych energi do Moc = napi cie × nat enie
arówki i innych urz dze s owo  praca jest u ywane
Obliczenia mocy s w elektronice bardzo wa ne,
w rozumieniu fizycznym. Praca to ilo energii wyko-
poniewa pozwalaj okre li , jak ilo energii
rzystanej przez urz dzenie w okre lonym czasie przy
podzespo y elektroniczne s w stanie wytrzyma .
sile (napi ciu) zastosowanej do zbioru elektronów
Je li do elementu elektronicznego  wpompujemy
w tym urz dzeniu. Im wi cej elektronów wepchniemy
zbyt du o elektronów, wytworzy si nadmierna ilo
do urz dzenia oraz im silniej b dziemy je popycha ,
ciep a i element ten mo e ulec uszkodzeniu (spali
tym wi cej energii elektrycznej wyzwolimy i tym
si ). Na wielu cz ciach elektronicznych znajduje si
wi cej pracy b dzie mog o by wykonane (np. arów-
oznaczenie maksymalnego poboru mocy, dzi ki
ka b dzie ja niej wieci albo w silniku szybciej b dzie
czemu mo na nie dopu ci do ich uszkodzenia.
si obraca wirnik). Sum energii zu ytej podczas
Przypominamy o tym jeszcze w dalszych rozdzia-
wykonywania pracy w okre lonym przedziale czasu
ach, przy opisie poszczególnych elementów i ich
nazywa si moc i mierzy si j w watach. Aby ob-
mocy znamionowej.
liczy moc, nale y pomno y si (napi cie) przez roz-
miar strumienia elektronów (nat enie):
Cz I: Podstawy elektroniki
34
Co elektrony potrafi zrobi
(gdy tylko si nimi
odpowiednio pokieruje)?
Wyobra sobie, e do pary g o ników pod czasz pr d, którym w aden sposób nie
sterujesz i któremu nie nadajesz adnego  kszta tu . Co by us ysza ? Na pewno nie
muzyk ! Przy u yciu odpowiednich, w a ciwie po czonych elementów elektronicznych
mo na sprawi , aby membrana g o nika drga a w okre lony sposób i wytwarza a
rozpoznawalne d wi ki, np. mow lub muzyk (oczywi cie jak konkretn ). Gdy umiemy
sterowa przep ywem elektronów, mo emy zrobi z pr dem elektrycznym wiele rzeczy.
Elektronika w ca o ci opiera si na wykorzystaniu specjalnych urz dze , nazywanych
elementami elektronicznymi (s to np. rezystory, kondensatory, cewki indukcyjne
i tranzystory, które opisali my odpowiednio w rozdzia ach 3., 4., 5. i 6.), do sterowania
pr dem (czyli przep ywem elektronów) w taki sposób, aby zmusi go do wykonania
okre lonych zada .
W prostych urz dzeniach elektronicznych do sterowania przep ywem pr du u ywa si
tylko kilku elementów elektronicznych. Jako przyk ad mo na wymieni ciemniacz,
kontroluj cy przep yw pr du do arówki, lecz wi kszo uk adów elektronicznych to
znacznie bardziej skomplikowane systemy. Zamierzony cel jest w nich uzyskiwany poprzez
po czenie wielu elementów elektronicznych w obwód lub obwody. Najlepsze jest to,
e gdy pozna si istot dzia ania kilku takich elementów oraz nauczy si stosowa do nich
pewne podstawowe zasady, to mo na zacz rozumie i samodzielnie budowa obwody
elektroniczne spe niaj ce ciekawe funkcje.
W tym podrozdziale przedstawiamy tylko próbk tego, co mo na zrobi , odpowiednio
steruj c elektronami w obwodach elektronicznych.
Wytwarzanie dobrych wibracji
Elementy elektroniczne znajduj ce si w Twoim iPodzie, odtwarzaczu samochodowym
i innych systemach audio zamieniaj energi elektryczn w d wi k. W ka dym z tych
przypadków funkcj obci enia, czyli miejsca docelowego dla p yn cych elektronów,
pe ni g o niki. Zadaniem elementów elektronicznych jest nadanie p yn cemu do
g o ników pr dowi takiego  kszta tu , aby wprawia ich membrany w ruch, który
spowoduje odtworzenie oryginalnego d wi ku.
Zobaczy znaczy uwierzy
W systemach wizualnych elementy elektroniczne s wykorzystywane do sterowania czasem
i intensywno ci emisji wiat a. Wiele przyrz dów do zdalnego sterowania urz dzeniami
takimi jak Twój fotel firmy La-Z-Boy emituje promieniowanie podczerwone, gdy jest
naciskany jeden z ich przycisków. Promieniowanie to ma pewne znaki szczególne,
stanowi ce rodzaj kodu odbieranego przez sterowane urz dzenie, który informuje je,
co ono ma robi .
 Rozdzia 1: Czym jest elektronika i co mo na dzi ki niej zrobi ?
35
Wewn trzna powierzchnia ekranu w telewizorze kineskopowym (takie jeszcze istniej ?)
jest pokryta luminoforem, który wieci, gdy uderza w niego wi zka elektronów. Uk ady
elektroniczne znajduj ce si w telewizorze kontroluj kierunek i intensywno wi zek
elektronów, okre laj c w ten sposób pojawiaj cy si na ekranie obraz. O wiecenie!
Wyczuwanie i alarmowanie
Urz dzenia elektroniczne mog wykonywa pewne dzia ania w odpowiedzi na dany
poziom intensywno ci wiat a, ciep a, d wi ku czy jaki ruch. Czujniki elektroniczne
wytwarzaj lub zmieniaj pr d elektryczny pod wp ywem jakiego bod ca. Mikrofonów,
czujników ruchu, czujników temperatury i czujników wiat a mo na u ywa do wzbudzania
wybranych elementów elektronicznych w celu np. aktywacji automatycznego otwierania
drzwi albo w czania alarmu.
Sterowanie ruchem
Elektronik cz sto wykorzystuje si do w czania i wy czania silników oraz kontrolowania
intensywno ci ich obrotów. Z kolei steruj c silnikami, mo na kontrolowa dzia anie
nap dzanych nimi mechanizmów. Urz dzenia elektroniczne znajduj si w robotach,
samolotach, rakietach kosmicznych, windach itp.
Rozwi zywanie problemów
(czyli u ywanie komputerów)
Ludzie yj cy w staro ytno ci (tzn. bardzo dawno temu, nie dotyczy to Twoich dziadków)
do wykonywania oblicze arytmetycznych u ywali abakusa. My w tym samym celu
pos ugujemy si kalkulatorami i komputerami. W abakusie liczby by y symbolizowane
koralikami, które przesuwano, aby wykona obliczenia. W komputerach natomiast liczby,
znaki i inne dane maj posta wzorów energii elektrycznej, a obliczenia wykonujemy
poprzez manipulowanie tymi wzorami za pomoc elementów elektronicznych (oczywi cie
elektrony robotnicy tak naprawd nie maj poj cia, e przeprowadzaj obliczenia). Je li
masz pod r k swój tajny pier cie dekoduj cy, to mo esz dany wzór rozszyfrowa ,
aby sprawdzi , jak liczb w nim zakodowano (albo mo esz zda si w tej kwestii na
elektronik wy wietlacza).
Komunikacja
Znajduj ce si w Twoim telefonie komórkowym uk ady elektroniczne zamieniaj d wi k
Twojego g osu w sygna elektryczny, modyfikuj ten sygna (poddaj c go kompresji
i koduj c w celu przygotowania do wys ania), przekszta caj go na sygna radiowy,
a nast pnie wysy aj do stacji przeka nikowej. Inne uk ady w Twoim telefonie odbieraj
przychodz ce ze stacji sygna y i dekoduj zawarte w nich komunikaty na d wi k g osu
Twojego znajomego (który s yszysz w s uchawce).
Oparte na elektronice systemy komunikacyjne transmisji danych, których u ywasz za
ka dym razem, gdy dokonujesz zakupów przez internet, zamieniaj Twoje materialistyczne
pragnienia w zamówienia sklepowe i przy okazji wysysaj pieni dze z Twojego konta.
Skorowidz
katoda, 38
A
litowa, 176
AC, Patrz pr d zmienny ogniwo, 39
akumulator sprawdzenie napi cia, 280
niklowo-kadmowy (NiCd), 176 bezpiecznik, 265
niklowo-metalowo-wodorowy (NiMH), 176 sprawdzanie, 265
alarm wietlny, 323 bit, 50, 149, 150, 151, 155
praktyczne zastosowania, 324 bramka logiczna, 151, 305
schemat, 323 AND ( i ), 151
amper, Patrz pr d elektryczny NAND ( nie i ), 151
amperomierz, 226, 251 NOR ( nie lub ), 152
symbol, 226 NOT ( nie , inwerter), 152
analizator stanów logicznych, 267, 338 OR ( lub ), 151
brak wskazania, 270 XOR ( wykluczaj ce lub ), 152
próba, 268 budowa bramki OR z trzech bramek
pulsowanie, 270 NAND, 307
wska nik stanu niskiego, 269 styk, 152
wska nik stanu wysokiego, 269 symbole, 152, 223
antena, 50, 183 tablica prawdy, 153
atom, 29 bramka uniwersalna, 153
dziura elektronowa, 121 brz czyk, 186
elektron, 28, 29 parametry, 187
elektron walencyjny, 120 brz czyk piezoelektryczny, 186
elektrycznie oboj tny, 29
j dro atomowe, 29
C
proton, 29
wi zania kowalentne, 120
cewka indukcyjna, 46, 101, 106
budowa, 104
drut, 103
B
ekranowanie, 109
bajt, 151 izolowanie, 109
bateria, 38, 78, 288 napi cie wsteczne, 104
alkaliczna, 176 po czenia równoleg e, 110
anoda, 38 po czenia szeregowe, 109
blokowa, 174 rdze , 103
cynkowo-w glowa, 175 zastosowanie, 108
czas ycia, 177 zwarcie, 105
Elektronika dla bystrzaków
348
cz stotliwo , 41 warto ci znamionowe, 126
herc, 41 warto szczytowego napi cia wstecznego, 126
zastosowanie, 127
czujnik
Zenera, 122, 129, 301
promieniowania podczerwonego, 184
moc znamionowa, 129
wiat a, 183
napi cie przebicia, 129
elektroniczny, 35, 181
regulowanie napi cia, 129
nacisku i po o enia, 183
z czowa, 123
zmniejszanie napi cia, 299
D
d awik, 104
doprowadzenie, 43
DC, Patrz pr d sta y
dostarczanie energii elektrycznej, 37
demodulator, 50
drugie prawo Kirchhoffa, 44, 289
detektor podczerwieni, 317
dyrektywa RoHS, 343
schemat, 318
dzia anie pr du elektrycznego na ludzkie cia o,
dielektryk, Patrz izolator
207
dioda, 46, 124, 288
dzielnik napi cia, 55, 56, 70, 302
anoda, 123
budowa bramek logicznych, 132
elektroluminescencyjna, Patrz dioda LED
E
identyfikacja, 126
efekt piezoelektryczny, 114, 182
katoda, 123
elektromagnes, 103, 104
LED, 55, 130, 288
elektromagnetyzm, 102
pr d przewodzenia, 130
elektroniczny kompas, 321
pr d szczytowy, 130
konstrukcja, 322
w czanie, 300
schemat, 321
napi cie polaryzacji, 124
elektronika pó przewodników, 123
napi cie przewodzenia, 124
elektryczno , 28, 31, 102, Patrz równie pr d
napi cie wsteczne, 124
elektryczny
nat enie znamionowe, 126
elektryczno statyczna, 31
niespolaryzowana, 125
ochrona przed przepi ciami, 131 elementy elektroniczne, 34
pojemno ciowa, 89 bierne, 47
polaryzacja przewodzenia, 124 czynne, 47
polaryzacja zaporowa, 124 wybór, 46
polaryzacja, 124 energia elektryczna, 28
pó przewodnikowa, 123
energia wtórna, 39, Patrz równie energia
pr d przewodzenia, 124
elektryczna
pr d wsteczny, 125
prostowanie elektryczne, 123
F
prostownicza, 128
mostek prostowniczy, 128
farad, Patrz pojemno elektryczna
prostowanie pe nookresowe, 128
filtr, 97
prostowanie pó okresowe, 128
cz stotliwo graniczna, 99, 111
przewodzenie pr du, 125
dolnoprzepustowy, 98, 111
sposób pod czenia, 127
górnoprzepustowy, 98, 111
sprawdzanie, 263
rodkowoprzepustowy, 100
sterowanie przep ywem pr du, 132
rodkowozaporowy, 100, 114
sygna owa, 128
t umienie, 99
szczytowe napi cie wsteczne, 125
format cyfrowy, 50
 Skorowidz
349
fotodioda, 143, 177, 181 magazynowanie energii elektrycznej, 82
fotoogniwa, Patrz ogniwa s oneczne napi cie znamionowe, 85
fotorezystor, 181 odczytywanie warto ci, 87
fototranzystor, 145, 181 oznaczenia pojemno ci, 88
oznaczenia tolerancji, 88
pojemno zast pcza, 91
G
polaryzacja, 86
roz adowywanie, 79, 296
generator
rozmiary, 85
efektów wietlnych, 327
sprawdzanie, 262
schemat, 328
sprz gaj cy, 82
funkcji, 281, 335
stan pe nego na adowania, 94
podstawy czasu, 336
symbole, 86, 89
tonów, 320
tolerancja, 88
g o nik, 50, 185
tworzenie zegarów, 82
impedancja, 185
wybieranie cz stotliwo ci, 83
moc znamionowa, 186
wybór rodzaju, 85
pasmo cz stotliwo ci, 185
wyg adzaj cy, 82
g owice odczytu danych z ta m
wyg adzanie napi cia, 82
magnetycznych, 184
zmienny, 89
konstrukcja domowego alarmu, 319
H
ko cówka, 38
kryszta , 114
henr, Patrz indukcyjno
kryszta kwarcowy, Patrz kryszta
herc, Patrz cz stotliwo
kulomb, Patrz adunek elektryczny
I
L
impedancja, 70, 112
licznik dziesi tny 4017, 167
indukcja elektromagnetyczna, 40, 103
schemat wyprowadze , 167
indukcyjno , 104, 109, Patrz równie
logika cyfrowa, 149
samoindukcja
lutowanie, 193, 209, 238, 242
henr, 104
bezpiecze stwo, 242
indukcyjno wzajemna, 115
lut, 193
inwerter, Patrz bramka NOT
lutownica, 194
izolator, 29, 78
podstawka lutownicy, 194
stacja lutownicza, 194
K
stop lutowniczy, 194
technika lutowania, 239
kabel, 173
zimny lut, 241
ekran, 173
z cze lutowane, 193
kabel ta mowy, 174
kondensator, 46, 77, 78, 81, 288
blokowanie przep ywu pr du sta ego, 82

budowa, 78
adunek elektryczny, 28, 29
ca kowite roz adowanie, 95
dodatni, 29
charakterystyka, 83, 84
kulomb, 30
adowanie, 79, 94, 95, 296
ujemny, 29
czenie równoleg e, 89
cznik dotykowy, 305
czenie szeregowe, 90
Elektronika dla bystrzaków
350
sprawdzanie prze cznika, 265
M
sprawdzanie przewodów i kabli, 264
magnes, 40, 103
sprawdzanie rezystora, 261
magnetyzm, 102
sprawdzanie tranzystora, 263
ma y wzmacniacz, 324
wskazanie przekraczaj ce zakres, 255
schemat, 325
wybór zakresu pomiaru, 255
szczegó y konstrukcji, 325 automatyczna zmiana zakresu, 253
masa, 44, 45 multiwibrator astabilny, 162, 310, 320
obudowy, 218 multiwibrator bistabilny, 165
odniesienia, Patrz masa multiwibrator monostabilny, 164
oznaczanie po cze , 218
p ywaj ca, 45
N
sygna owa, 219
symbole, 216 nadprzewodnik, 54
napi cie elektryczne, 30
McComb Gordon, 15
stabilizowanie, 301
miernik cz stotliwo ci, 283, 334
wolt, 30
przelicznik wst pny, 335
migacz LED, 312
budowa obwodu, 313
O
schemat obwodu, 311
obwody mieszane, 49
mikrofon, 182
obwód
membrana, 182
analogowy, 149
dynamiczny, 182
bierny, 47
krystaliczny, 182
czynny, 47
pojemno ciowy, 182
elektryczny, 27, 32, 33
wiat owodowy, 182
obci enie, 33
mikrokontroler, 168
otwarty, 32, 43
mikrouk ad, Patrz uk ad scalony
przewody, 33
mobilizowanie elektronów
sterowanie, 27
w przewodnikach, 29
wzrost napi cia, 44
moc, 33
logiczny, Patrz uk ad logiczny
wat, 33
RC, 94
modyfikowanie napi cia, 55
sta a czasowa, 96, 298
multimetr, 195, 250, 288
tworzenie zegara, 97
analogowy, 252
zmienianie sta ej czasowej, 298
budowa, 254
RL, 110
cyfrowy, 253
RLC, 112
kalibracja, 256
równoleg y, 294
maksymalny zakres pomiarowy, 255
strojony, 113
pomiar napi cia pr du, 258
szeregowy
pomiar nat enia pr du, 258
analiza, 289
pomiar rezystancji, 260
budowa, 290
pomiar wy szych warto ci, 256
rozdzielanie napi cia, 293
sprawdzanie bezpieczników, 265
sumowanie warto ci napi cia, 291
sprawdzanie diody, 263
odsysacz
sprawdzanie kondensatora, 262
cyny, 195, 241
sprawdzanie obwodów, 266
gruszkowy, 242
sprawdzanie potencjometru, 261
spr ynowy z ruchomym trzpieniem, 241
 Skorowidz
351
ogniwa fotoelektryczne, Patrz ogniwa s oneczne p ytka PCB, 247
ogniwa fotowoltaiczne, Patrz ogniwa s oneczne laminat, 247
ogniwa s oneczne, 41 ok adzina, 247
ograniczanie ilo ci pr du, 55 p ytka stykowa, 287
ograniczanie przep ywu pr du, 53 p ytka uniwersalna, 243
om, Patrz rezystancja p ytki obwodów drukowanych, 61
omomierz, 226, 251 monta powierzchniowy, 61
symbol, 226 p ytki prototypowe, Patrz p ytki stykowe
sprawdzanie ci g o ci po czenia, 252 p ytki stykowe, 201, 231
oscylator, 114, 162 budowa, 232
oscyloskop, 270, 271 konstruowanie uk adów
konfiguracja i testowanie, 275 elektronicznych, 234
obrazowanie przebiegu akustycznego otwory wtykowe, 231
sygna u radiowego, 280 pojemno paso ytnicza, 238
obserwacja przebiegu sygna ów, 271 rozmiary, 233
opó nienie podstawy czasu, 274 topografia uk adu, 235
pami cyfrowa, 274 zapobieganie uszkodzeniom, 237
pasmo, 273 pojemno elektryczna, 83
pomiar sygna u pr du zmiennego, 281 farad, 83
przebieg, 270, 271 mikrofarad, 83
przebieg pr du sta ego (DC), 272 pikofarad, 83
przebieg pr du zmiennego (AC), 272 po czenia równoleg e, 48
przebieg sygna u cyfrowego, 272 po czenia szeregowe, 47
przebieg sygna u pulsuj cego, 272 potencjometr, 56, 57, 60, 288
rozdzielczo , 274 budowa, 59
sprawdzenie napi cia baterii, 280 dostrojczy, 60
warto podstawy czasu, 273 nastawny, Patrz potencjometr dostrojczy
wykonywanie pomiaru sygna ów obrotowy, 59
elektrycznych, 278 sprawdzanie, 261
zastosowanie, 274 suwakowy, 60
owijanie, 246 poziom rezystancji, 54
oznaczanie elementów elektronicznych, 219 d ugo materia u, 54
identyfikator, 219, 221 przekrój materia u, 54
numer cz ci, 219 rodzaj materia u, 54
symbole elementów analogowych, 221 temperatura, 54
warto , 219 pó przewodnik, 41, 119
akceptor, 121
domieszkowanie, 121
P
donor, 121
panel s oneczny, 177 napi cie przebicia, 122
para Darlingtona, 305 z cze p-n, 122, 123
perforowane p ytki monta owe, 244 pó przewodnik typu n, 121
piezoelektryczno , 315 pó przewodnik typu p, 121
dysk piezoelektryczny, 315 pó przewodnikowy czujnik temperatury, 184
obwód demonstracyjny, 316 pó sumator, 154
piksel, 51 tablica prawdy, 154
p ytka obwodu drukowanego, Patrz p ytka PCB praca, 33
Elektronika dla bystrzaków
352
prawo Joule a, 74, 75 przep yw elektronów, Patrz pr d elektryczny
zastosowanie, 75 przerzutnik, 165
prawo Ohma, 49, 53, 66, 67, 75, 289
przetwornica pr du, 41
projektowanie i modyfikowanie obwodów,
przetwornik wej ciowy, 183, 184
73
symbole, 225
weryfikowanie, 291
przetwornik wyj ciowy, 184
zastosowanie, 68, 70, 93
symbole, 225
pr d elektryczny, 28, 29, 30, 37, 42
przewodnik, 29
amper, 30
wolne elektrony, 29
indukcja, 40, 103, Patrz równie indukcja
przewód, 171
elektromagnetyczna
jedno y owy, 172
kierunek odniesienia pr du, 42
wielo y owy, 172
mierzenie bardzo ma ych warto ci, 304
pulsator logiczny, 336
miliamper, 30
sposoby kontrolowania, 46
R
sterowanie, 34, 45
umowny kierunek pr du, 42
radiator, 61
pr d konwencjonalny, 216
reakcja elektrochemiczna, 38
pr d sta y, 38, 39, 205
reaktancja indukcyjna, 107, 108
pr d zmienny, 38, 40, 205
reaktancja pojemno ciowa, 91, 92
chwilowy, 40
rejestr, 155
cz stotliwo , 41
reostat, 56, 57, 60
fala sinusoidalna, 40
rezonans, 113, 114
napi cie, 40
cz stotliwo rezonansowa, 113
napi cie mi dzyszczytowe (U ), 40
pp
obwód rezonansowy, 113
warto skuteczna (U ), 40
s
rezystancja, 53, Patrz równie poziom
warto szczytowa, 40
rezystancji
warto szczytowa napi cia, 40
kiloom, 54
prostownik, 120, 128
megaom, 54
prostownik pe nookresowy, 128
om, 54
przeka nik, 180
rzeczywista, 56
symbol, 224
zast pcza, 62, 72
prze cznik, 179
rezystor, 45, 46, 54, 288
DPDT, 180
dobór do obwodu, 61
DPST, 180
czenie równoleg e, 63
dwustabilny, 179
czenie szeregowe, 62
jednobiegunowy, 180
moc, 57
ko yskowy, 179
moc znamionowa, 60
listkowy, 179
sprawdzanie, 261
podwójny styk zwierny, 180
symbole, 57
pojedynczy styk zwierny, 180
tolerancja, 56, 57
pozycja otwarta, 179
warto znamionowa, 57, 58
pozycja zamkni ta, 179
rezystor sta y, 56
przyciskowy, 179
budowa, 57
SPDT, 180
precyzyjny, 56
sprawdzanie, 265
SPST, 180 standardowy, 56
symbole, 224 rezystor zmienny, Patrz potencjometr, reostat
suwakowy, 179
 Skorowidz
353
r czny wykrywacz róde wody, 326 symulator uk adów elektronicznych, 338
schemat, 326 algorytm SPICE, 338
rodziny uk adów logicznych, 166 system
rozlutowywanie, 241 binarny, 149
ró nica potencja ów, Patrz spadek napi cia liczba binarna, 150
ruch elektronów, 30, Patrz równie pr d pot ga dwójki, 150
dwójkowy, Patrz system binarny
elektryczny
dziesi tny, 149
systemy liczbowe, 150
S
wyk adnik pot gi, 150
samoindukcja, 104, 115, Patrz równie
indukcyjno

schemat blokowy, 51
wietlny b benek, 317
schemat ideowy, 22, 213
analiza, 226
po czenia, 214
T
szyna, 214
termistor, 54, 182
schemat po cze , Patrz schemat ideowy
kalibracja, 182
Shamieh Cathleen, 15
NTC, 182
silnik pr du sta ego, 187
PTC, 182
elektromagnes, 187
termoogniwo, 184
komutator, 188
transformator, 46, 101, 115
modulacja czasu trwania impulsu, 188
1:1, 116
napi cie robocze, 188
izolacyjny, 116
pr dko obrotowa, 188
obni aj cy napi cie, 117
solenoid, 104
podwy szaj cy napi cie, 117
spadek napi cia, 44, 73
symbole, 116
sprz enie
uzwojenie pierwotne, 115
pojemno ciowe, 82
uzwojenie wtórne, 115
transformatorowe, 115
tranzystor, 46, 132, 139, 288
zmiennopr dowe, Patrz sprz enie
akcja tranzystora, 139
pojemno ciowe
identyfikacja, 145
stabilizowanie napi cia, 301
nasycenie, 138, 140
stan logiczny, 150
odci cie, 140
niski, 267
polaryzacja, 140, 141
pulsowanie, 267
prze cznik, 140, 143
wysoki, 267
sprawdzanie, 263
wysokiej impedancji, 270
tryb aktywny, 140
strumie magnetyczny, 102
wzmacnianie pr du, 303
linie strumienia, 102
wzmacnianie sygna ów, 141
sygna
wzmocnienie napi ciowe, 142
analogowy, 149
wzmocnienie pr dowe, 138
cyfrowy, 149
zasada dzia ania, 134
elektryczny, 50
tranzystor bipolarny z czowy, 133
analogowy, 50
baza, 133
cyfrowy, 50
emiter, 133
wyj ciowy, 51
kolektor, 133
Elektronika dla bystrzaków
354
tranzystor bipolarny z czowy pr d wp ywaj cy, 158
maksymalna ilo rozpraszanej energii, 144 pr d wyp ywaj cy, 158
maksymalne napi cie w obwodzie sk adanie, 156
kolektor-emiter, 144
styki, 157
maksymalne nat enie pr du kolektora, 144
wzmacniacz odwracaj cy, 160
polaryzacja, 137
wzmacniacz operacyjny, 160
tranzystor npn, 133
wzmacniacz ró nicowy, 160
tranzystor pnp, 133
uk ady zale ne od cz stotliwo ci, 336
wzmocnienie pr du sta ego, 144
uniwersalna p ytka drukowana, Patrz p ytka
zasada dzia ania, 135
drukowana
tranzystor Darlingtona, 143
uziemienie, 45
tranzystor mocy, 145
u ywanie pr du zmiennego z elektrowni, 39
tranzystor polowy, 133
bramka, 133
W
dren, 133
JFET, 133
waraktor, Patrz dioda pojemno ciowa
MOSFET, 133 warikap, Patrz dioda pojemno ciowa
zasada dzia ania, 134 warsztat, 191
ród o, 133 materia y klej ce, 199
tranzystor sygna owy, 145 narz dzia r czne, 196
tuner, 50 ochrona zdrowia i elementów
elektronicznych, 205
tworzenie uk adów elektronicznych, 49
p ytki stykowe, 201
praca z obwodami pr du zmiennego, 208
U
sprz t do lutowania, 193
sprz t ochronny i pomocniczy, 200
uk ad 555, 161
stó warsztatowy, 193
schemat wyprowadze , 161
rodki bezpiecze stwa, 212
zastosowanie, 162
rodki czyszcz ce, 197
uk ad elektroniczny, 28
rodki smarne, 199
mo liwo kontrolowania pr du, 28
uziemianie narz dzi, 212
uk ad elektryczny, 28
wyposa enie dodatkowe, 204
uk ad logiczny, 132
zestaw pocz tkowy, 203
uk ad scalony, 146, 147, 148, 288
wat, Patrz moc
4081, 153
wolt, Patrz napi cie elektryczne
cyfrowy, 149
woltomierz, 45, 226, 251
g sto upakowania, 148
symbol, 226
identyfikacja, 155
wprawianie elektronów w ruch, 30
konwersja, 168
wspólna masa, 218, Patrz równie masa
liniowy (analogowy), 149
wydobywanie adunku z elektronów, 29
mieszany, 149
wykorzystanie energii s onecznej, 177
mikroprocesor, 168
wykorzystywanie energii elektrycznej, 32
monta powierzchniowy, 157
wy adowania elektrostatyczne, 134, 210
montowanie, 243
wytwarzanie pola magnetycznego, 102
multipleksowanie, 168
wzmacniacz, 50
nota aplikacyjna, 159
obudowa, 156
 Skorowidz
355
Z
zasilacz, 41 ród o
zasilacz nastawny, 334 podczerwieni, 318
zasilacz sieciowy, 178, Patrz równie zasilacz elektryczne, Patrz ród o napi cia
zasilacz stabilizowany, Patrz zasilacz elektryczno ci, Patrz ród o napi cia
ziemia odniesienia, Patrz masa energii, Patrz ród o napi cia
z cze, 173 napi cia, 33, 38
bimetaliczne, 184 symbole, 216
gniazdo wtykowe, 173 napi cia sta ego, 217
ko cówka, 173 napi cia zmiennego, 218
listwa zaciskowa, 173 zasilania, Patrz ród o napi cia
symbole, 226
typu pin header, 174
wtyczka, 173
zwój, 104