3071579885

STUDIA PRAWNICZE KUL 2-3 (42-43) 2010

Waldemar Bednaruk*

Sukcesja tronu w poglądach szlachty lubelskiej

OKRESU STANISŁAWOWSKIEGO

Okres panowania ostatniego króla polskiego, Stanisława Augusta Poniatowskiego, to czas dojrzewania w umysłach szlachty myśli o konieczności radykalnych przemian ustrojowych. Dotychczasowy system uległ, na przestrzeni ostatnich stu lat, degeneracji, która umożliwiła rozwój licznych patologii, skutkujących znacznym osłabieniem, potężnego niegdyś państwa. Elekcyjny system obsady tronu, który pozwalał szlachcie decydować o wyborze najodpowiedniejszego kandydata, teraz prowadził do wyniszczających wojen domowych. Zamiast szlachty i jej poparcia o zwycięstwie danego pretendenta decydowały obce dwory, które ponad głowami wyborców uzgadniały, kto ma panować w naszym kraju.

Fakty te widoczne bardzo wyraźnie w przypadku dwóch ostatnich elekcji w dziejach Rzeczypospolitej szlacheckiej wywoływały za każdym razem fale krytyki pisarzy politycznych^{1 2}, jednak nie skłoniły szlachty do poważnych rozważań na temat zmiany systemu obsady polskiego tronu. Przywiązanie stanu rycerskiego do myśli, że to on decyduje o osobie władcy było tak wielkie, iż nawet kiedy wydawałoby się, że nikt nie miał już złudzeń co do faktycznego wpływu głosów szlacheckich na wyniki elekcji, to i tak nie dopuszczano możliwości wprowadzenia dziedziczenia korony. Nawet tak radykalny, jak na tamte czasy, program gruntownych reform ustrojowych opracowany przez Czartoryskich u schyłku panowania Augusta III nie

1

* Dr; Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II.

2

Zob. Zbiór listów, mów, instrukcji sejmikowych i akt politycznych z lat 1710-1767, rps Bibl. PAN w Krakowie, sygn. 649, k. 107,112,121,180, gdzie znajdują się licznie zgromadzone odezwy, listy skierowane do szerokiej rzeszy czytelników i responsy na nie, w których autorzy krytykują „przekupione elekcye", wtrącanie się obcych dworów i brak rzeczywistej wolności wyboru króla w 1733 r. O elekcji z 1764 r. zaś zob. S. Sierpowski (red.), Konfederacja barska. Wybór tekstów, Wrocław 2010, s. 3 i J. Kitowicz, Pamiętniki czyli Historia polska, oprać. P. Matuszewska, Warszawa 1971, s. 143 in.