3434597696

46

Janusz Nesterak

lera działało w wielu dużych korporacjach kolejowych, w górnictwie oraz dużych przedsiębiorstwach produkcyjnych. Jednakże wydzielanie w ramach struktury organizacyjnej jednostek odpowiedzialnych za prowadzenie kontroli działalności przedsiębiorstwa nie przyjęło się w USA aż do lat 20. XX w. [Elliott 1940, s. 185].

Dopiero światowy kryzys gospodarczy na przełomie lat 20. i 30. XX w. spowodował, że zwrócono uwagę kadry zarządzającej firmami na rolę rachunkowości, kontroli i planowania w procesie zarządzania przedsiębiorstwem. Stopniowo zaczęto analizować przyczyny kryzysu, wykorzystując do tego celu rachunki kosztów budowane przez controllera, którego rola nabrała ogromnego znaczenia. W amerykańskich dużych przedsiębiorstwach controller był najczęściej członkiem zarządu firmy lub bezpośrednio im podporządkowany [Horvath 2006, s. 21]. W świetle kryzysu oraz zwiększonej industrializacji gospodarki dotychczas używane systemy księgowości zaczęły być postrzegane jako mało elastyczne. Niska ich efektywność doprowadziła do powstania zapotrzebowania na nowe podejście do kalkulacji kosztów. W pierwszej połowie XX w. zaczęto stosować standardowy rachunek kosztów i analizować odchylenia pomiędzy szacowanymi a rzeczywiście poniesionymi kosztami. Zdecentralizowane przedsiębiorstwa rozwinęły koncepcję zwrotu z inwestycji, tworzenie prognoz, elastyczne budżetowanie oraz ustalanie cen w oparciu o rynek. W okresie tym doszło także do powstania pierwszych instytucji bezpośrednio związanych z controllingiem, takich jak założony w 1931 r. Controller’s Institute of America (www.financialexe-cutives.org). Powołanie tego instytutu badawczego było odpowiedzią na wzrastającą popularność idei controllingu wraz ze zmieniającą się rolą controllera, którego zadania ewoluowały od rejestracji w rachunkowości zdarzeń gospodarczych i ich kontroli do prognozowania wyników. Instytut ten opublikował listę standardów w obszarze planowania i kontroli w procesach controllingu [Controllers Institute 1962, s. 228], W 1934 r. instytut wydał pierwszy specjalistyczny magazyn dla control-lerów pt. „The Controller”, który od 1962 r. pojawia się pod nazwą „The Financial Executive” [Ossadnik 2003, s. 8]. Główne funkcje controllera w 25 największych amerykańskich przedsiębiorstwach na początku lat 40. koncentrowały się wokół istotnych funkcji rachunkowości [Horvath 2006, s. 21], takich jak:

-    funkcja rachunkowa: prowadzenie ksiąg rachunkowych, rachunek kosztów, projektowanie metod i systemów w rachunkowości, koordynacja zarządzania w przedsiębiorstwie,

-    funkcja rewizyjna: projektowanie i opieka nad systemem kontroli wewnętrznej,

-    współpraca z kontrolą zewnętrzną,

-    funkcja podatkowa: zbieranie informacji podatkowych, deklaracje podatkowe, współpraca z urzędami podatkowymi,

-    funkcja interpretacyjna: opracowanie, analiza i wyjaśnienie informacji finansowych w celu wsparcia managementu przy planowaniu, ustaleniu wyniku finansowego oraz innych zadaniach wewnętrznych i zewnętrznych.