3462403059

muje na przykład Stanisław Kozyr-Kowalski. Zauważając, że krytyka społeczna prowadzona może być z rozmaitych pozycji, że ta sama koncepcja może być krytyczna wobec jednego, a apo-logetyczna wobec innego typu społeczeństwa, uznaje on za sensowny wyłącznie podział na naukę burżuazyjną, rozpatrującą ustrój kapitalistyczny, tak jakby był on ostateczną i absolutną postacią produkcji społecznej, oraz marksizm (por. Kozyr-Kowal-ski 1976: 21-23). Kwestionuje tym samym racje uznania istnienia istotnych podziałów wewnątrz tak socjologii burżuazyjnej, jak i marksizmu. Socjologię radykalną i krytyczną traktuje jako burżuazyjną, co z punktu widzenia analiz prowadzonych w tej książce jest tezą chybioną.

Orientacja krytyczna ma dwa istotne aspekty. Jeden to analiza socjologii czy szerzej — nauk społecznych: ich problemów filozoficznych, metodologicznych, teoretycznych, ich uwarunkowań i konsekwencji społecznych. Drugi to analiza społeczeństwa. Empiryczny dorobek interesującego mnie nurtu nie jest znaczny. Jego znaczenie nie przewyższa w każdym razie, z jednej strony, rangi wielu prac prowadzonych w ramach „głównego nurtu" socjologii, a z drugiej—dorobku badawczego Millsa, którym zajmowałem się szczegółowo gdzie indziej (por. Mucha 1980; Mucha 1985). Z tego też względu punkt ciężkości położony został w tej książce zdecydowanie na prowadzoną w ramach orientacji krytycznej analizą socjologii. Inne problemy omawiane są tu prawie wyłącznie w tym kontekście.

Książka niniejsza różni się ze względu na przedmiot od wielu innych prac dotyczących podobnego tematu. W literaturze spotykamy prace analizujące merytoryczną zawartość filozoficznych koncepcji Herberta Marcusego w szerokim kontekście ideologicznym i politycznym (por. np. Borgosz 1972; Waserman 1979), koncepcje szkoły frankfurckiej (por. np. Malinowski 1979), ściśle filozoficzne i polityczne aspekty społecznego krytycyzmu i lewicowego radykalizmu (por. np. Batałow 1976; Lejbin 1976). Trudno natomiast znaleźć prace przyjmujące prezentowaną poniżej perspektywę.

Orientacja krytyczna w socjologii i filozoficznej teorii społeczeństwa pokazana jest w tej książce w podwójnym kontekście. Jest to z jednej strony historia idei, a z drugiej historia radyka-

15