Obraz (657)

2. Podstawowe pojęcia opisu składniowego polszczyzny

Na przykład składnik powieści jest współrzędny ze składnikiem albumy w wypowiedzeniach typu:

Powieści i albumy leżały na wystawie księgarni.

Kupuję powieści i albumy.

W pierwszym z nich oba pełnią (niejako niezależnie od siebie) funkcję podmiotu, w drugim — dopełnienia. Są więc razem członami podrzędnymi do orzeczenia. Tak samo są one składnikami podmiotu lub dopełnieniami w wypowiedzeniach:

Powieści lub albumy leżały na wystawie księgami.

Kupuję powieści lub albumy.

natomiast różny będzie związek semantyczny między nimi.

Składniki współrzędne w wypowiedzeniu złożonym to człony syntak-tyczne, z których każdy może stanowić pod względem semantycznym i formalnym odrębną całość, ale oba jako wypowiedzenia składowe — z woli nadawcy tekstu — wchodzą w względem siebie w relacje znaczeniowe sygnalizowane przez spójnik.

Na przykład dwa wypowiedzenia:

Odpoczywamy. Spacerujemy.

możemy przekształcić w jedno wypowiedzenie złożone z dwoma składnikami współrzędnymi w każdy z następujących sposobów:

Odpoczywamy i spacerujemy.

—    gdy ‘wykonujemy obie czynności’.

Odpoczywamy, ale spacerujemy.

-    gdy ‘wykonujemy obie czynności, przy czym druga czynność jest przeciwstawiona pierwszej — spacer nie jest odpoczynkiem’. Odpoczywamy lub spacerujemy.

-    o znaczeniu ‘kiedy wykonujemy jedną z czynności, nie wykonujemy tej drugiej’.

Odpoczywamy, więc spacerujemy.

-    ‘wykonujemy obie czynności, przy czym druga wynika z pierwszej — odpoczynek jest powodem spaceru’.

Odpoczywamy, czyli spacerujemy.

—    ‘wykonując drugą czynność, w naszym pojęciu wykonujemy pierwszą— spacer to również odpoczynek’.

443