3220343127

Marta Błaszkowska

Wydział Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego

„POBLASK MIGOTLIWY NA GRANICY PERCEPCJI”¹. POLSKA LITERATURA FANTASTYCZNA WOBEC GRANIC SYMBOLICZNEGO

Zarysowany w tytule niniejszego artykułu temat domaga się wstępu zawierającego podwójne wyjaśnienie. Po pierwsze doprecyzowania wymaga termin „Symboliczne”, po drugie zaś dookreślić należy kategorię „literatury fantastycznej”, która w dobie dzisiejszych rozważań nad gatunkami staje się jeżeli nie dyskusyjna, to przynajmniej wyróżniana głównie ze względu na potrzeby rynku literackiego. Co do pierwszej z wątpliwości: założenia teorii Jacquesa Lacana zostaną w niniejszym artykule potraktowane raczej w sposób funkcjonalny, jako punkt wyjścia do rozważań i klamra je porządkująca; takie więc będzie też ich omówienie, oparte

0    wskazanie tych ich elementów, które mogą stać się użyteczne na potrzeby wywodu. Psychoanaliza lacanowska w wielu swych aspektach odwołuje się do kondycji ludzkiej w ogóle oraz buduje refleksję na temat percepcji rzeczywistości.

Lacan wyróżnia trzy rejestry ludzkiego życia i postrzegania, tworząc pojęciową triadę: Wyobrażeniowe - Symboliczne - Realne. Pierwszy z porządków, wyobrażeniowy, obejmuje wyobrażenia na temat rzeczywistości i siebie samego, szereg obrazów, które konstruujemy i które czynimy podstawą swojego stosunku do świata. W porządku wyobrażeniowym mieści się też - a może przede wszystkim -wizja idealnego siebie i wzorce, do których dążymy, a także stosunek do własnego ciała, który „charakteryzuje u człowieka w sumie zredukowane, lecz iście nieredu-kowalne pole wyobrażeniowego”². Rejestr wyobrażeniowy ściera się nieustannie z symbolicznym, a więc tym, co jest niejako arbitralnie uporządkowane i ustruk-turyzowane. Przede wszystkim będzie to język, który - tworząc symboliczny kod - powinien w teorii służyć uporządkowaniu wyobrażeń i wyrażeniu ich w sposób dostępny innym. Będą to również utrwalone formy, zasady i prawa porządkujące rzeczywistość, zewnętrzne wobec podmiotu, który, wchodząc w życie społeczne, musi się do nich dostosować lub próbować im przeciwstawić. Trzecim z porządków jest Realne, czyli to, wobec czego Symboliczne okazuje się bezsilne: to, co nie

7-

1

   J. Dukaj, Lód, Kraków 2007, s. 192.

2

   J. Lacan, Seminarium III. Psychozy, oprać. J. A. Miller, tłum. J. Waga, Warszawa 2014, s. 22.