3574672215

166_ -Zakończenie

nieposiadanie dzieci, zakres obowiązków domowych, specjalność zawodowa i inne.

Zaproponowana przeze mnie typologia bliższa jest periodyzacji rozwoju zawodowego nauczyciela niż próbom klasyfikacji typów nauczycieli. W literaturze przedmiotu znane są liczne typologie nauczycieli — dwu-lub wielotypowe^{1 2 3 4}. Współcześnie również dokonuje się prób typologizacji nauczycieli, jednak proponowane obecnie klasyfikacje w dużej mierze wynikają z obserwacji rzeczywistej działalności nauczycieli, zatracając charakter postulatywny. Ponadto współczesne typologie ukazują konieczność postrzegania osobowości nauczyciela nie jako wartości stałej, lecz jako procesu stawania się nim. Nie należy również zaproponowanych przeze mnie modeli rozwoju traktować jako rozłączne, wykluczające się. Biografie nauczycieli wskazały na współwystępowanie wyróżnionych wzorów relacji, na przykład ukierunkowanie rozwoju na doskonalenie, może odbywać się w wybranej sferze aktywności, czyli poprzez specjalizację lub poprzez łączenie aktywności w wielu sferach rozwoju, czyli poprzez harmonizowanie.

Opisane scenariusze rozwoju ukazują stabilizację wieku średniego jako zjawisko wielowymiarowe, które może mieć zarówno charakter pozytywny, jak i negatywny. Relacja ukierunkowana na doskonalenie rozwoju ukazuje fazę stabilizacji jako okres stabilizowania tożsamości i identyfikowania własnej roli oraz potwierdzania własnej kompetencji autobiograficznej, którą nauczyciel wykorzystuje dla zaangażowanego kreowania dalszej drogi. Odroczenie rozwoju ukazuje okres stabilizacji jako czas podsumowania, konsumowania dotychczasowych dokonań i ugruntowywania osiągniętej pozycji w życiu osobistym oraz zawodowym. Biografie nauczycieli dowiodły, że zaniechanie czy odroczenie intencjonalnej aktywności rozwojowej może także prowadzić do stagnacji, podobne jak wycofanie z aktywnego kreowania rozwoju. Narracje, które stały się podstawą wyróżnienia relacji opartej na wycofaniu, ukazały ponadto, że kryzysowe i przełomowe wydarzenia wieku średniego mogą prowadzić do dezorganizacji biografii i podać w wątpliwość zasadność nazywania tego okresu życia — stabilizacją. Pozostałe dwie relacje dotyczące harmonizowania lub specjalizacji w wybranej sferze aktywności współwystępują

1

Wśród podziałów dwubiegunowych, o historycznym dziś znaczeniu, warto wymie

2

nić między innymi Marii Grzegorzewskiej typy: wyzwalający i hamujący, J. Schwarza

3

typy macierzyński i ojcowski czy wspomniane już w pracy W. Auerbacha typy: aktorski i reżyserski. Wśród typologii politypowych znana jest między innymi klasyfikacja W.O. Do-

4

ringa, oparta na typach: religijnym, estetycznym, socjalnym, ekonomicznym oraz politycznym. Zob. m.in.: K. Duraj-Nowakowa: Nauczyciel. Kultura — osoba — zawód. Kielce 2000, s. 105: Z. Rataje k: Nauczyciel w kręgu uwarunkowań wewnętrznych szkoły. Kielce 1991, s. 43.