3574672253

1.2. Faza stabilizacji. 19

łecznie pożądane, zaburza — według Junga — indywidualność człowieka, dlatego w wieku średnim rozpoczyna się proces indywiduacji, który ma charakter twórczy i polega na ekspresji swojej indywidualności. Istota tego procesu, według Anny Gałdowej, polega na „poszerzaniu się pola świadomości o treści nieświadome i nabywaniu zdolności uwzględniania wpływu archetypów na doświadczanie siebie i świata” ^H. W procesie indywiduacji dochodzi do zerwania z „maską”, ze stereotypami społecznymi, a wynikiem tych procesów jest zmiana orientacji rozwojowej z zewnętrznej na wewnętrzną — a więc na „sięgnięcie w głąb siebie” (zaakceptowanie self). Zjawiskiem, które według Junga towarzyszy procesowi indywiduacji, jest zdobywanie umiejętności godzenia fundamentalnych opozycji rozwoju, czyli: młodość — starość, twórczość — destrukcja, męskość — kobiecość, przywiązanie — odosobnienie. Umiejętność godzenia tych opozycji stanowi świadectwo dojrzałości jednostki.

Opisany przez Junga proces indywiduacji może być w świetle późniejszych teorii rozwoju interpretowany jako nabywanie kompetencji autobiograficznej i „mądrości życiowej”. Koncepcja rozwoju Giseli Labouvie--Vief ukazuje mechanizmy powstawania w wieku średnim specyficznej wiedzy, która jest połączeniem myślenia logicznego (logos) z myśleniem intuicyjnym (mythos)⁴⁵. Logos, czyli „wszystko to, co można przedstawić w obiektywnym języku”, oraz mythos, czyli „wszystko to, co odczuwane”, uzupełniają się, żadna z tych dziedzin nie może dominować. Aby człowiek dorosły potrafił łączyć obydwa aspekty poznania, musi dojść (poprzez pięć stadiów rozwoju) do etapu, na którym będzie koordynował myślenie, emocje i działania¹⁶. Stąd wniosek, że u dorosłego, w pełni dojrzałego człowieka intuicja łączy się z myśleniem racjonalnym jako sposobem weryfikacji przeczuć. Stanowisko G. Labouvie-Vief nawiązuje do nurtu psychologii poznawczej, np.: Paula Baltes’a, który mądrość życiową rozumie „jako zdolność, którą jednostka nabywa z wiekiem, a która jest czymś więcej niż inteligencja, ponieważ pozwala na rozwiązywanie złożonych problemów życiowych”¹⁷ lub Adama Niemczyńskiego i Mariana Olejnika „mądrość życiowa jako rozwój perspektywy biograficznej”¹⁸.

Wobec tych rozważań wejście w fazę średniej dorosłości związane jest z nabywaniem zdolności do opieki nad innymi, do samorozwoju i godze-

⁴⁴    A. Gałdowa: Powszechność i wyjątek: rozwój osobowości człowieka dorosłego. Kraków 1995, s. 141.

⁴⁵    A. Mirski: Koncepcja rozwoju JA w ujęciu Giseli Labouvie-Vief. W: Duchowy rozwój człowieka...

⁴⁶    Tamże, s. 83.

⁴⁷    A. Mirski: Rozwój self..., s. 71.

⁴⁸    M. Olejni k, A. Niemczyński: Psychologiczne koncepcje mądrości — przegląd i stanowisko własne. „Studia Psychologiczne” 1993, T. 31, s. 9—24.

2*