431984972

Na podstawie przeprowadzonych rozważań można wysunąć dwa postulaty odnośnie nowych pojęć psychologii procesów poznawczych:

1.    Terminy te powinny być tak skonstruowane, aby dawały się stosować również tam, gdzie z braku kryteriów świadomości nie potrafimy stwierdzić, czy mamy do czynienia z przeżywaniem określonych treści wyrażających się w zachowaniu się osobnika. Wydaje się, że takich wypadków nie można wykluczać z psychologii dlatego tylko, że nie da się do nich zastosować ani terminów intro-spckcyjnych, ani ekstrospekcyjnych. Badania psychologiczne obejmują dziś cały świat zwierzęcy, od wymoczka do człowieka, i psychologiczne pojęcia naukowe powinny być chyba dostosowane do tego rzeczywistego zakresu badań, a nie zakres badań zwężany tak, aby stosował się do garnituru już posiadanych pojęć. Słusznie podkreśla to Tiepłow, pisząc, że błędem jest „iść nie od uogólnienia faktów do terminu, ale od terminu utrwalonego przez tradycję do dobierania odpowiednich faktów” (1952, str. 86). Biorąc to pod uwagę, psychologia winna stworzyć takie terminy, które nie tracąc charakteru psychologicznego byłyby nadrzędne w stosunku do pojęć psychologii świadomości. Takie terminy pozwalałyby prowadzić badania nie rozstrzygając od razu, czy w danym wypadku mamy do czynienia z mechanizmem świadomym czy z nieświadomym, tzn. umożliwiłyby pominięcie świadomości jako tymczasowy chwyt metodyczny upraszczający problematykę badawczą. Pojęcia takie nie miałyby jednak na celu programowego abstrahowania od świadomości. Świadomość, zarówno ekstrospekcyjna jak introspekcyjna, jest faktem, a faktom nie można zaprzeczać, inaczej pod pozorem badań naukowych będzie się fałszowało, a co najmniej meno symplifikowało rzeczywistość. Można jednak przypuszczać, że wyszedłszy od problematyki celowo uproszczonej zdobędziemy dopiero należyte podstawy dla rozwiązania zagadnień trudniejszych i bardziej skomplikowanych, które dotychczas, właśnie wskutek swej złożoności, uchylały się od ścisłego badania. A to jest zwykła droga poznania naukowego.

2.    Te nowe pojęcia psychologiczne nie mogą być jednak nazwami nie określonych bliżej ogólników, tak jak np. terminy operacyjnego

57