431985000

czcnia takich słów, jak »przypomnial sobie«, »pomyślał«, »zrozumiał«, »postanowił«” (l. c., str. 76).

Niemniej jednak i Tiepłow przyjmuje u człowieka pewną zdolność zdawania sobie sprawy z własnych procesów psychicznych, ale całkowicie odmienną od introspekcji; określa ją nawet osobnym terminem jako zdolność do „samoobserwacji”. „Samoobserwacja” tym różni się od introspekcji, że nie jest wewnętrznym spostrzeganiem procesów psychicznych, ale cichym lub głośnym nazywaniem ich treści. „Zdecydowanie odrzucając introspekcję jako »wewnętrzne spostrzeganie«, stanowiące narzędzie bezpośredniego poznania procesów psychicznych, obiektywna metoda w psychologii nie odrzuca, oczywiście, u człowieka zdolności do składania sprawozdań słownych (podkr. aut.) sobie samemu albo innym ludziom (w tym i przeprowadzającemu badania psychologowi) ze swoich działań i przeżyć (z treści swoich przeżyć)” (1. c., str. 80). Autor uważa przy tym, że tak pojęta „samoobserwacja” powinna być bliżej określona w oparciu o pawłowowską teorię dwóch układów sygnałowych (1. c., str. 82), tj. — jak można się domyślać — jako drugoukładowy proces nazywania treści, uświadamianych za pomocą procesów w pierwszym układzie sygnałowym.

Przed zajęciem stanowiska w tej sprawie należałoby bliżej określić,, jak Tiepłow rozumie „treść”, termin, który — jak widzieliśmy poprzednio — nie jest bynajmniej jednoznaczny. W omawianej pracy termin ten występuje, jak się zdaje, w dwóch różnych znaczeniach. W jednym używa go Tiepłow stwierdzając, że procesy psychiczne, tj. powiązane ze świadomością czynności mózgu, „w treści swej są obrazami, czyli mniej lub więcej dokładnymi kopiami obiektywnej rzeczywistości, jej mniej lub więcej wiernymi wyobrażeniami” (1. c.,. str. 70). Termin „treść” oznacza tu pewien stan świadomości ekstro-spekcyjnej, np. wyobrażenie określonego przedmiotu jako składnik czy właściwość całego psychonerwowego procesu mózgowego. Gdy jednak Tiepłow mówi o samoobserwacji jako o zdolności do składania sprawozdań słownych z „treści” sw^roich przeżyć, to termin „treść” jest tu użyty w' innym znaczeniu. W tym wypad.ku oznacza on już nie stan świadomości, np. wyobrażenie, ale tylko pewną jego-

73