5169915659

32 Dariusz Gołębiowski

Kwestia, czy interesy obydwu Stron pozwolą na to, że wyda się pożądane utrzymanie niezależnego państwa polskiego oraz jak przebiegać będą granice tego państwa, może zostać definitywnie wyjaśniona dopiero w miarę dalszego rozwoju sytua-

i

cji politycznej” .

Sens powyższych ustaleń jest jednoznaczny. Był to faktyczny wyrok na suwerenne państwo polskie, określany niekiedy w historiografii mianem IV rozbioru. Należy przy tym zaznaczyć, iż dokonując zbrojnej agresji na Polskę, Związek Radziecki złamał szereg umów międzynarodowych, przede wszystkim polsko-radziecki pakt o nieagresji zawarty 25 lipca 1932 r. na okres pięciu lat^{1 2}, prolongowany w 1934 r. na dalszych dziesięć lat - do 31 grudnia 1945 r.³ Także w nocie wyjaśniającej przyczyny wkroczenia wojsk radzieckich do Polski władze ZSRR wykazały całkowite lekceważenie norm prawa międzynarodowego. Dlatego też ambasador RP w Moskwie, Wacław Grzybowski, zdecydowanie odmówił przyjęcia dokumentu. Zawarto w nim bowiem wiele niezgodnych z faktami tez. W nocie, podpisanej przez ludowego komisarza spraw zagranicznych Związku Radzieckiego, Wiaczesława Moło-towa, czytamy m.in.:

„Wojna niemiecko-polska ujawniła wewnętrzne bankructwo państwa polskiego. W ciągu dziesięciu dni operacji wojskowych Polska straciła wszystkie swoje okręgi przemysłowe i ośrodki kulturalne. Warszawa, jako stolica Polski, już nie istnieje^{4 5 6}. Rząd polski uległ rozkładowi i nie okazuje przejawów życia . Oznacza to, że państwo polskie i jego rząd przestały faktycznie istnieć. Dlatego też straciły ważność

8

traktaty, zawarte pomiędzy ZSRR a Polską [...]” .

Jednostki wojska polskiego, zmuszone do walki na kilku frontach, bez wsparcia zachodnich sojuszników nie były w stanie długo bronić się przed przeważającymi siłami agresorów. Ostatnie walczące z Armią Czerwoną oddziały skapitulowały w pierwszych dniach października 1939 r. Należy przy tym podkreślić, iż wiele jednostek składało broń bez walki, bowiem ogromne zamieszanie spowodowała, tam gdzie dotarła, dyrektywa Naczelnego Wodza, marsz. Edwarda Rydza-Smigłego,

1

   Cyt. za: WiekXX w źródłach, oprać. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1998, s. 119.

2

   „Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” (dalej: DzU RP) 1932, nr 115, poz. 951.

3

³ Wśród złamanych przez ZSRR umów międzynarodowych wymienić należy jeszcze: traktat ryski z 18 marca 1921 r., kończący wojnę polsko-bolszewicką (DzU RP 1921, nr 49, poz. 300), pakt Brianda-Kelloga, podpisany przez Polskę 27 sierpnia 1928 r. (DzU RP 1929, nr 63, poz. 489), tzw. protokół Litwinowa, podpisany w Moskwie 9 lutego 1929 r. przez RP, ZSRR, Estonię, Łotwę i Rumunię (w ciągu 1929 r. ww. podpisały także Litwa, Persja i Turcja), wprowadzający w życie warunki paktu Brianda-Kelloga (DzU RP 1929, nr 29, poz. 283), londyńską konwencję o definicji agresora, podpisaną 3 lipca 1933 r. z inicjatywy ZSRR (DzU RP 1933, nr 93, poz. 712) oraz polsko-radziecki protokół o prawomocności wszystkich umów z 26 listopada 1938 r.: A. Knorowski, Paragrafy niezgody, Warszawa 2002, s. 53 i n.

4

^r> Warszawa skapitulowała dopiero 28 września 1939 r.

5

   W chwili ataku ZSRR na Polskę prezydent, rząd oraz Wódz Naczelny przebywali jeszcze w kraju i z formalno-prawnego punktu widzenia nadal wykonywali swe konstytucyjne obowiązki.

6

   Cyt. za: WiekXX w źródłach..., s. 248. Szerzej na ten temat zob. J. Łojek, Agresja 17 września 1939. Studium aspektów politycznych, Warszawa 1990.