5768085869

W. Szewczuka³², pojęcia elementarne mają dwupoziomowy charakter. Pierwszy poziom to obrazowe odbicie przedmiotów związane z pierwszym układem sygnałowym, traktowane jako wyobrażenia konkretne. Drugi poziom to sygnały słowne organizujące materiał bezpośredniego odbicia na wyższym szczeblu. G. Kufit³³, na przykładzie pojęć historycznych, przyjmując kryterium odległości tych pojęć od ich treści naocznej, dzieli pojęcia opanowywane przez uczniów klas początkowych na trzy kategorie: pojęcia dostępne bezpośredniej obserwacji (np. gród, zamek, pomnik itp.); pojęcia

0    pewnych tylko elementach treści możliwych do skonkretyzowania (np. strajk, bitwa itp.); pojęcia o treści trudnej do skonkretyzowania czy to wskutek wysokiego stopnia uogólnienia, czy też dużej odległości od treści naocznej (np. państwo, niepodległość itp.).

System pojęć funkcjonujących w przedmiocie jest odpowiedni do struktury merytorycznej wiedzy środowiskowej. Mimo że treści przedmiotowe reprezentowane są na wczesnoszkolnym etapie edukacji w elementarnym zakresie, system pojęć jest niezwykle bogaty, obejmuje bowiem szereg kategorii pojęć odnoszących się do obiektów, zjawisk i procesów rzeczywistości przyrodniczej i społecznej, a także do niematerialnych atrybutów rzeczywistości tworzonej przez ludzi. Na psychodydaktyczne właści-_v wości pojęć środowiskowych reprezentowanych na poziomie edukacji wczesnoszkolnej składa się ich stopień abstrakcyjności zależny od stopnia obrazowości, złożoności i formy. Ze względu na stopień obrazowości, złożoności i specyfiki merytorycznej pojęć środowiskowych ustalenie ścisłych granic między niższym a wyższym stopniem ich abstrakcyjności jest trudne

1    stosunkowo względne. Stopień obrazowości lub abstrakcyjności pojęć określa odległość zawartości treściowej pojęcia od treści wizualnej. W zakresie treści programowych przedmiotu występują pojęcia o różnym stopniu obrazowości. Przykładem pojęć przedmiotowych o treści wizualnej są np. takie pojęcia, jak: góra, rzeka, las itp. Dla przeciwwagi, pojęcia o treści trudnej do zobrazowania to np. czas, klimat, gospodarność, koleżeństwo itp. O stopniu złożoności pojęcia decyduje jego specyfika merytoryczna, na którą składa się określone bogactwo treści i ilość desygnatów, a przede wszystkim ilość wzajemnych związków w obrębie zawartości pojęcia; np. roślina jest pojęciem mniej złożonym niż formacja roślinna. Specyfika merytoryczna treści przedmiotowych rzutuje również na formę pojęć, czyli na

³²    W. Szewczuk, Psychologia. Zarys podręcznikowy, l. I, PZWS, Warszawa 1962, s. 227-229.

³³    C. Kufit, Kształtowanie wyobrażeń i pojęć historycznych u uczniów klas początkowych, WSiP, Warszawa 1980, s. 97.

23