6498542416

Przegląd Geologiczny, vol. 48. nr 1. 2000

Ryc. 5. Pozycja stratygraficzna spągu marglistych (basenowych) utworów fameńskich (zaczernione) w okolicach Kielc na tle standardowego podziału konodontowego (wg Szulczewskiego, 1989, ryc. 2) i krzywej eustatyczncj Johnsona i in. (19X5). dla pokazania lokalnie zmodyfikowanego zapisu transgresji wczesnofameńskiej Ile (Racki, 1997. ryc. 5). Białe strzałki odnoszą się do najstarszych datowań serii marglistej, a czarne — do najmłodszych jej podłoża. Doby konodontowe: W wczesna, S — środkowa, P późna; N — powstawanie żył neptunicznych Fig. 5. Stratigraphic position of the bottom of early Famennian marły deposits (blackened) in the Kielce vicinity against the standard conodont zonation (after Szulczewski, 1989, fig. 2) and the eustatic curve by Johnson et al. (19X5). lo show locally modified record of the Ile transgression (Racki i in., 1997, fig. 5). White arrows indicate the oldest ages found in the marły forma-tion, and black arrows — the youngest in its substratum. Conodont zones: W— Early, S Middle, P — Late; N — formation of neptunian dykes

(Szulczewski, 1995a) trzy fazy powstawania żył neptunicznych: w późnym Iranie (w trakcie sedymentacji wapieni mantikocerasowych; wczesna doba rhenana) i dwukrotnie we wczesnym famenie (wypełnienionych wapieniem cheilocerasowym i utworami marglistymi; doby: środkowa crepida i późna rhomboidea). W rejonie Dalni rozwinęły się jeszcze młodsze generacje: w późnej dobie marginifera oraz w turneju (Szulczewski, 1973). Sądząc z datowań pozostałych stanowisk, te przejawy tektoniki ekstensyjnej są związane z epizodami fameńskimi — np. w profilu Sitkówki Trzuskawicy wypełnienie żyły stanowił skondensowany wapień liliowcowy, obejmujący przedział stratygraficzny od środkowej doby crepida po (co naj-m niej) mar gin ifera.

3.    Opisane przez Szulczewskiego (1996) z kamieniołomu Wietrznia małoskalowe bloki tektoniczne (nic przekraczające 60 m szerokości w widocznym przekroju) ze zróżnicowaną sedymentacją skondensowaną. Dokumentują one ruchy pionowe na północnym skłonie rafy dymińskiej w trakcie franu (zainicjowane nie później niż w dobie punctata) i wczesnym famenie, o przypuszczalnej amplitudzie rzędu 6 8 m (Szulczewskiego, 1996 ryc. 13). Wyrównanie morfologii nastąpiło wraz z początkiem sedymentacji basenowej w środkowej dobie crepida.

4.    Szulczewski (1971) podkreślił również przekraczający charakter wystąpień wczesnofameńskicgo wapienia cheilocerasowego na Kadzielni, bardzo nierówny przebieg jego powierzchni spągowej, oraz obecność wielkich bloków wapienia kadzielniańskiego pochodzących z bezpośredniego frańskiego podłoża (por. też dane z. Psich Górek; Racki, 1990). W szerszym kontekście, tego typu świadectwa wypiętrzenia i emersji, a następnie nierównomiernej subsydencji bloków powstałych z rozpadu rafy wiążą się z dobrze udokumentowanym diachronizmem spągu rytmicznej serii marglistej, będącej zapisem fameńskiej fazy zatapiania kieleckiej płycizny centralnej (Szulczewski, 1989). Niespodziewanie duża zmienność oboczna na niewielkiej przestrzeni (w obrębie 7 dób w okolicach Kielc; ryc. 5) ma odzwierciedlać klawiszową strukturę blokową małej skali. Co więcej, raptowność zmian facji i miąższości na północnej (okolice Dalni) i południowej (okolice przełomu Hutki) krawędzi płycizny centralnej sugeruje zdaniem cytowanego autora, że znacznie większe uskoki synsedymentacyjne były odpowiedzialne za jej późnodewońskic wyodrębnienie (Szulczewski, 1971, 1973, 1977, 1989).

5. Świadectwa sedymentacyjne, takie jak wkładki wyjątkowo grubookruchowcgo materiału śródformacyjne-go (np. metrowe deskowate intraklasty; Szulczewski, 1981) lub zaburzenia typu osuwiskowego marglistych utworów basenowych, które można — przynajmniej częściowo — interpretować w kategoriach osadów indukowanych sejsmicznie (sejsmitów) (por. Radwański i Roniewicz, 1962; Szulczewski, 1968, 1995a, s. 479; Kaźmicrczak & Goldring, 1978). Ten rodzaj dowodów na istnienie tektoniki synsedymentacyjnej jest najbardziej dyskusyjny i powinien być rozpatrywany ze szczególną wnikliwością (por. dalej — dyskusja). Do tej kategorii utworów prawdopodobnie należą wczesnofrańskie grubo-okruchowe utwory okolic Czarnowa (Szulczewski, 1971; Racki & Bultynck, 1993) i wkładki bioklastycznc w profilu Kostomłotów i Ścignii (Racki & Turnau, 2000), jak również pojawienie się w późnym franie różnorodnych osadów intraklastycznych reprezentujące zagadkowe „spłycenie" w bardziej północnych fragmentach strefy kostomłockiej (Kostomłoty    Szulczew ski, 1981; Racki i in., 1985; Gór

no — Małkowski, 1981), znane też z profili południowych (por. Racki, 1993, s. 95) i północnych (warstwy kostomłockie; por. Kościelniakowska, 1967; Malec, 1996). Z pogranicza franu z famenem opisano grubokruehowe zlepieńce typu flat-pebble (Śluchowice, Kostomłoty; Szul-czcwski, 1971, 1981, 1989; por. też dane z Psich Górek; Racki, 1990) i wapienne utwory z wkładkami bioklastycz-nymi, miejscami zbrekcjowane (kompleks H-3 Kowali; Racki, 1996; Racki & Baliński, 1998) i Łagowa-Janczyc (Matyja & Narkicwicz, 1992), przerywające hemipela-gicznądepozycję marglisto-bitumiczną w późnej dobie lin-guiformis. Organodetrytyczne i zlepieńcowate wkładki pojawiają się też w basenowych profilach dolnego famenu, przypuszczalnie tylko w poziomic crepida, po obu stronach zatopionej rafy (Psie Górki, Kowala; Żakowa & Rad-licz, 1991; Biernat & Szulczewski, 1992). Nie można wykluczyć, że i powszechne występowanie struktury gruzłowej w ilasto-wapicnnych utworach późnego famenu na obszarze świętokrzyskim (Szulczewski, 1995a) jest częściowo związane z niepokojem tektonicznym, podobnie jak to sugerowano dla fameńskich wapieni gruzłowych Lubelszczyzny (Miłaczewski, 1981).

Wymienione zjawiska o podłożu tcktonicznym/scj-smicznym są w wielu przypadkach dość dokładnie datowane dzięki towarzyszącym im osadom zawierającym indeksowe konodonty (por. cytowane prace Szulczewskiego i Rackiego). Analiza tego zapisu stratygraficznego pozwala na wstępne określenie przedziałów wiekowych przypuszczalnych epizodów tektonicznych i (lub) sejsmicznych (ryc. 2 i 6):

1)    wczesny fran (doba transitans i ewentualnie punctata),

2)    późny fran (pogranicze dób jamieae i rhenana, a szczególnie wczesna doba rhenana),

71