6862717417

20 Wiadomości Uniwersyteckie

KAZIMIERZ PARFIANOWICZ

KRÓ TKA NO TA O JA NIE A LBR YCHCIE I GÓRZE ZWANEJ ALBRYCHTÓWKĄ PRZY MĘĆMIERZU NAD WISŁĄ POWYŻEJ KAZIMIERZA DOLNEGO

Roku Pańskiego 1901 u J. Nowickiego w Warszawie, przy ul. Mazowieckiej 2, została wydrukowana cieniutka książeczka formatu zeszytu szkolnego, licząca 22 strony: 8 stronic tekstu, 2 stronice zestawień wyników badań chemicznych i fizycznych skał kazimierskich, a na pozostałych - 15 fotografii, wśród których dwie przedstawiają kamieniołom, pozostałe zaś - widoki Kazimierza i budowli kazimierskich, puławskich, a także nabrzeże Wisły w Warszawie, a to ze względu na wykorzystanie do ich budowy kamienia z opoki wapiennej spod Kazimierza.

Autorem książeczki był właściciel kamieniołomu, leżącego między Kazimierzem a Męćmierzem, magister nauk matematyczno-fizycznych i techniki Jan Albrychl. Swój tekst opatrzył miejscem i czasem napisania: Nowa-Aleksandria (taką nazwę carską nosiły wówczas Puławy), w maju 1901 r. Tytuł dzjelka: Opisanie i eksploatacyja Skal Wapiennych Kazimierskich. Gubernia Lubelska pod m. Kazimierzem nad Wisłę. Oczywiście, Kazimierz już od 1869 r nie był miastem, zdegradowany do rzędu osad w wyniku carskich represji popowstaniowych. Sam zaś Jan Albrychl, jako student Instytutu Politechnicznego i Rolniczo-Leśnego w Puławach, w styczniu 1863 r. miał przystąpić do powstania w zgrupowaniu kazi-

Ułanow (lub Huzarów) Arcyksięcia Karola, służył w Wiedniu i Krakowie. Ojciec, August, urodził się w roku 1816 w Przysusze, był urzędnikiem. Zmarł w Rawie Mazowieckiej w r. 1880. W roku 1840 zawarł, w kościele św. Aleksandra w Warszawie, związek małżeński z Armandyną Lehieulle, córką Konstantego. Sam zaś Jan, z przydomkiem patrona Nepomucen, urodził się jako ich trzecie, spośród siedmiorga dzieci, 10 kwietnia 1845 r. w Warszawie. Ożenił się z Marią Kaczanowską (ślub 31 października 1871 r. w katedrze warszawskiej). Jako technik, inżynier i przedsiębiorca przystąpił do budowy Kolei Nadwiślańskiej (prace wiatach 1874-1877; 17 sierpnia 1877 r. dokonano otwarcia odcinka Nowa Aleksandria - Lublin). Tytuł inżyniera uzyskał po odbyciu praktyki inżynierskiej przy budowie kolei żelaznych w Królestwie, a następnie od r. 1870 r. w Rosji.

W 1877 r. mieszkał w Irenie (dziś w obrębie Dęblina), w związku z budową linii kolejowej (i zapewne z tej okazji nabył folwark Wymysłów w pobliżu stacji kolejowej Sadurki), i II września tegoż roku kupił działkę w Puławach, leżącą pomiędzy dzisiejszą Aleją Królewską a ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego. 30 kwietnia 1878 r. już mieszkał, z żoną Marią, w puławskich Mokradkach. Tak rozpoczął się

Jan Albrychl. porirei i „Tygodnika Ilustrowanego” (1909, or 15. s. 298)

wach. Tenże kamień wapienny był używany jako budulec. Z owego kamieniołomu wyłamywano go i wożono w bliskie i odległe rejony. W pobliżu wzniesiono z mego m. in. budynki cukrowni w Zagłobie, dom i mur ogrodzeniowy posesji ówczesnego Zarządu Komunikacji Wodnych w Puławach (przy Alei Królewskiej), dwa murowane domy Jana Klenie-wskiego w Puławach (zachowany do dziś jeden z nich przy ul. Marszałka J. Piłsudskiego nr 26) „w stylu wiślano-bałtyckim", jak je określił Jan Albrychl, kamienica w Puławach, przy ul. Marszałka J. Piłsudskiego 8/6, z atlyką typu renesansowego

W podobnym charakterze była utrzymana willa Jana Albrychta, zbudowana nad kamieniołomem podmęćmierskim, po ostatniej wojnie zamieniona w ruinę.

Były to budowle kamienne, oblicowane specjalnie przygotowanym wapieniem, ujęte w ramy i podziały

Willa Jana Albrychta na Górze Wapiennej zwanej Albrychtówką; fotografia sprzed 1 wojny światowej. Obok: willa w stanie obecnym

mierskim wraz z około 400 kolegami, wśród których był też święty naszych czasów, późniejszy Brat Albert - Adam Chmielowski.

Po powstaniu podjął studia w Szkole Głównej w Warszawie. Spis studentów w r. akad 1865/1866 wymienia go na stronie 25 jako studenta kursu II na Wydziale Matematyczno-Fizycznym. Na stronach następnych figurują jego sławni później koledzy: Maksymilian Gierymski, Emil Godlewski, Edward Lilpop, Teofil Wolski. Dyplom uzyskał w roku 1869 po zdaniu egzaminu w Uniwersytecie Warszawskim. W Przewodniku Warszawskim informacyjno adresowym na rok 1870. ułożonym i wydanym przez Wiktora Dzierżanowskiego (rok drugi. Warszawa 1870) figuruje w dziale II (Adresa mieszkańców m. Warszawy) na stronie 3: „Albrychl Jan, b. student, Żurawia 20", w domu stanowiącym własność T. Gerlicza.

Pochodził ze szlacheckiego rodu, wywodzącego się, jak podaje tradycja rodzinna, z Kurlandii, pieczętującego się herbem Miłydar. Jego dziadek, Jan Nepomucen, po którym otrzymał imię, urodzony w r. 1778 w Krośnie nad Wisłokiem, zmarły w r. 1840 w Opocznie, był wachmistrzem will Regimencie 1 Szwadronu ponad trzydziestoletni związek Jana Albrychta z Puławami, a następnie z kamieniołomem męcmiersko-podkazimierskim. Musiał mieć dobre dochody: aktywnie kupował działki budowlane, wzniósł w krótkim czasie w Puławach kilka domów, zwanych alb-rychtowkami: „Ustronie”, „Pod Kolami", „Bagatelę", „Pod Lipami". Były to drewniane, dwa ostatnie parterowe, budynki mieszkalne, znane mieszkańcom Puław jeszcze do końca lal sześćdziesiątych, kiedy ustąpiły miejsca pod budowę bloków mieszkalnych. Stały między Aleją Małą a ul. Marszałka J. Piłsudskiego. Wojna rosyjsko-japońska przyniosła jeszcze ciekawostkę rodzajowo-hisloryczną To zapewne z tej okazji i w tych okolicznościach Jan Albrychl nazwał swój kolejny dom puławski „Mikado" przy uliczce, która otrzymała imię Japońskiej. Obok znajdowała się jeszcze jedna jego własność: plac z nieruchomością „Betonówka" (fabryka betonu) z murowany m magazynem i dwiema drewnianymi szopami. Materiału surowcowego dostarcza] kamieniołom pod Górą Wapienną - Kamienną Górą, zwany „Męcmierz”, położony przy wsi Męcmierzu. Jan Albrychl nabył go i rozpoczął eksploatację po zainstalowaniu się w Puła-ceglane (byc może pomysłu do tych rozwiązań dostarczył Dom Gotycki w parku puławskim).

Jan Albrychl stosował specjalną metodę utwardzania i uodporniania na działanie atmosferyczne lego stosunkowo miękkiego kamienia. Była to metoda tak zwanej fluatacji, opracowana przez francuskiego chemika Keslera. Polegała na „syceniu porów wapnia solami fluoru, które w jego masie przechodzą na fluoran wapnia (fluspat). Ostatni krystalizując czyni powierzchnię wapienia szklistą i zmniejsza jego porowatość i wodobomość (...); fluatacja jest jedynym racjonalnym sposobem utrwalania materiałów budowlanych miękkich, zawierających w swoim składzie wapno" (Opisanie i eksploatacyja Skal.... s. 5).

W księgach wieczystych góra podkazimierska, u której podnóża od strony Wisły wyłamywano kamień („kopalnia kamienia"), nosi nazwę „kamienna góra zwana Męcmierz dla wydobywania i eksploatacji kamienia, w skład której nieruchomości wchodzą 24 jednomorgowe płace pod budowę domów i zabudowania nie ukończonej jeszcze budowy" (stan w dniu 3 sierpnia 1910 r. po śmierci Jana Albrychta).