2525392623

20 Wiadomości Uniwersyteckie

20 Wiadomości Uniwersyteckie

Nowości biblioteczne

Praktyka biblioteczna w Niemczech

Krystyna Hudzik

W okresie styczeń-sierpień 2000 r. miałam okazję odbyć praktykę zawodową w Thuringer Universitats- und Landesbibliothek (ThULB) w Jenie, dzięki uprzejmości jej Dyrektor dr Sabinę Wefers.

Historia i zbiory Biblioteka Uniwersytetu im. Fryderyka Schillera (Alma Mater Je-nensis założona została w 1558 r.) jest jednocześnie biblioteką lando-wą i największą biblioteką naukową Turyngii. Jej zbiory liczą ponad 3,8 min. woluminów i jednostek bibliotecznych: książek, czasopism i innych mediów. Najcenniejszą ich część stanowią rękopisy, metryki uniwersyteckie, spuścizny po uczonych jenajskich, autografy, miedzioryty, inkunabuły, pierwodruki i druki bibliofilskie. Pierwotny zbiór Biblioteki tworzy „Bibliotheca Elec-toralis” saskiego księcia elektora Fryderyka III, przeniesiona z Wit-tenbergi do Jeny w 1549 r., zawierająca średniowieczne rękopisy oraz druki okresu humanizmu i reformacji. Z biegiem wieków napływały kolejne wartościowe zbiory prywatne. Ofiarodawcami byli, między innymi: Georg Rórer (1557), współpracownik Luthra, Wolfgang Maximilian (1883), wnuk Goethego. Cały bogaty księgozbiór historyczny liczy obecnie 1189 inkunabuły i 205 223 tytuły starych druków.

W ciągu ostatnich kilku lat w Bibliotece miało miejsce wiele przemian. Najbardziej widoczną z nich jest gigantyczna wprost rozbudowa i uzupełnianie luk w zbiorach z czasów NRD, zwłaszcza z zakresu nauk humanistycznych. W ramach programu finansowanego przez rządy federalny i landowy oraz dzięki licznym darom prywatnym biblioteka ta w latach 1990-1998 wzbogaciła swoje zbiory o ponad 1,1 min. jednostek.

System biblioteczno-informacyjny ThULB (biblioteka główna i 48 bibliotek zakładowych) pracuje w zintegrowanym systemie jednotorowym. System ten polega na tym, że czynności gromadzenia i doboru literatury oraz opracowanie formalne i rzeczowe są centralnie skoordynowane i odbywają się w bibliotece głównej dla wszystkich bibliotek uniwersytetu, a biblioteki zakładowe prowadzą głównie udostępnianie i

informację.

Warto wyjaśnić, że w Niemczech funkcjonują dwa modele biblioteki uniwersyteckiej: przedstawiony powyżej system jednotorowy oraz system dwutorowy (dualny), w którym biblioteka główna i biblioteki zakładowe prowadzą odrębne i własne gromadzenie i opracowanie. System jednotorowy występuje w większości niemieckich bibliotek, zwłaszcza nowych uniwersytetów (zakładanych od lat 70.). Na pracę w tym systemie przechodzą też biblioteki rozbudowujące się i reorganizujące swoje zbiory, uważany jest on bowiem za bardziej ekonomiczny, zapewniający racjonalne gospodarowanie finansami.

ThULB należy do systemu bibliotecznego Gemeinsamer Bibliothek-sverbund (GBV) z siedzibą w Getyndze, znanego też jako PICA-Ver-bund, który skupia 260 bibliotek z 7 landów. Wspólny katalog GBV liczy prawie 13 min tytułów i 3.3 min. haseł wzorcowych. Daje także użytkownikom możliwość elektronicznego zamawiania kopii lub oryginalnych dokumentów i zapewnia szybkie ich dostarczenie (GBVdi-rekt). Czas realizacji takiego zamówienia w trybie normalnym wynosi 72 godz. (w przyspieszonym 24 godz.). Dla przykładu cena dostarczenia kopii (do 20 stron) drogą e-mail wynosiła 5 DEM. a przesłanie pocztą książki -13 DEM. (Z moich obserwacji wynika jednak, że większość czytelników zasypuje zamówieniami wypożyczalnię międzybiblioteczną, która realizowała zamówienia wprawdzie wolniej, ale za małe, symboliczne opłaty).

Katalog komputerowy (OPAC) Biblioteki wykazuje już ponad jedną trzecią jej zbiorów. Zawiera opisy książek, mikroform, dokumentów elektronicznych gromadzonych od roku 1991, czasopism od roku 1950 oraz ponad 215 (XX) tytułów wydanych w latach 1500-1949 oraz 1976-1991. Tak duża ilość opisów starych druków jest wynikiem prowadzenia retrokonwersji finansowanej przez Deutsche Forschungsgemeinschaft jako projekt ..Altbcstandserfassung" dla książek wydanych wiatach 1500-1850 (finansowane są 4-6 etatów o wysokiej wydajności pracy - 35 opisów dziennie). Retrokonwersja wydań z lat 1851-1949 i nowszych wykonywana jest w ramach środków własnych uczelni oraz biblioteki.

Troska o rozwój „biblioteki digi-talnej" wyraża się w ciągłych zabiegach o instalację nowych serwerów i programów. Ze strony domowej Biblioteki użytkownicy sieci uniwersyteckiej mają dostęp do baz danych na CD-ROM i do wersji elektronicznych 9000 tytułów czasopism. W roku 1999 zarejestrowano 75 000 wejść do baz na CD-ROM o łącznym czasie korzystania 22 600 godzin. (Ten stopień wykorzystania baz w sieci wydaje mi się imponujący.) Poszukiwania specjalistycznej literatury Online w bazach zewnętrznych poza siecią uczelnianą prowadzą odpłatnie dwaj wyspecjalizowani bibliotekarze. Biblioteka ma dostęp do około 6000 komercyjnych baz danych ze wszystkich dziedzin nauki, korzysta z nich na podstawie specjalnych umów zawartych z 5 firmami, np. DIALOG w USA czy Data Star w Bernie. Wspólnym staraniem Biblioteki i Uniwersyteckiego Centrum Komputerowego była w tym roku instalacja serwera multimedialnego i pełnotekstowego UrMEL (University Multimedia Elektronie Library z oprogramowaniem IBM-DB2 Digital Library). W przyszłości ma on służyć gromadzeniu i udostępnianiu danych z działalności naukowej Uniwersytetu, np. tekstów prac magisterskich, dysertacji, wykładów (teleteachtng) i sprawozdań naukowych.

Struktura zatrudnienia.

Specjaliści dziedzinowi

Przejdźmy teraz do spraw struktury zatrudnienia w naukowych bibliotekach niemieckich. Wyróżnia się w niej 3 grupy pracownicze:

1.    Hóherer Dienst (służba wyższa)

-    fachreferenci, czyli specjaliści dziedzinowi, posiadają ukończone studia uniwersyteckie z danej dziedziny wiedzy oraz 2-letnie zawodowe wykształcenie bibliotekarskie (Referendariat) lub bibliotcko-znawcze studia podyplomowe;

2.    Gehobener Dienst (służba podwyższona) - bibliotekarze dyplomowani, mający ukończoną 3-letnią szkołę wyższą w zakresie bibliotekoznawstwa i informacji naukowej wraz z roczną lub półroczną praktyką;

3.    Mittlerer Dienst (służba średnia)

-    asystenci biblioteczni, absolwenci 2-letnich zawodowych szkół bibliotekarskich.

ThULB na koniec ubiegłego roku zatrudniała 20 fach referentów, 70 bibliotekarzy dyplomowanych i 75 asystentów bibliotecznych i pracowników pomocniczych.

Pozycja zawodowa fachreferen-tów jest szczególnie wysoka i prestiżowa. Stanowią oni najwyżej uposażoną finansowo grupę. Spośród nich rekrutują się dyrektorzy bibliotek i kierownicy kluczowych oddziałów. Grupę konkurencyjną na polu zadań, kompetencji i kariery zawodowej w stosunku do fachreferen-tów stanowią dobrze wykształceni bibliotekarze dyplomowani, posiadający wysokie umiejętności wymagane we współczesnym bibliotekarstwie. Są oni dobrymi katalogera-mi, pracownikami informacji, gromadzenia i udostępniania. Pełnią funkcje kierownicze w mniejszych jednostkach organizacyjnych lub są osobami odpowiedzialnymi za określone zadania.

Do zakresu tzw. klasycznych zadań i obowiązków fachreferentów należą: 1) gromadzenie zbiorów (dobór i profil zbiorów), 2) opracowanie rzeczowe (hasła przedmiotowe na potrzeby OPAC oraz klasyfikacja systematyczna zbiorów do ustawienia w wolnym dostępie), 3) informacja specjalistyczna (wraz z prowadzeniem szkoleń użytkowników w zakresie korzystania ze źródeł elektronicznych), 4) organizacja pracy i zarządzanie (fachreferenci pełnią funkcje kierowników bibliotek zakładowych).

W ThULB system 15 działów (Fa-chreferatesystem) odpowiada strukturze dziedzin nauki uprawianych na 10 wydziałach Uniwersytetu (tzw. pełnego uniwersytetu, z naukami medycznymi i technicznymi) oraz dodatkowo uwzględnia zadania wynikające z funkcji naukowej biblioteki landowej. Specjaliści dziedzinowi odpowiadają za gromadzenie zbiorów (książek, czasopism, mikroform, mediów elektronicznych) w części merytorycznej, a więc w kwestiach dotyczących doboru i planowego rozwoju. Są oni partnerami do rozmów i kontaktów z pracownikami naukowymi - pełnomocnikami ds. bibliotecznych z określonych dziedzin. Fachrefercnt wykonuje wiele czynności jako nowoczesny menadżer informacji. Musi być dobrze zorientowany w tych sprawach uczelni, które łączą się z jego działem i mają związek z finansami, chodzi tu na przykład o tworzenie nowych etatów profesorskich i katedr. Zna wysokość środków przydzielonych na podległe mu dziedziny i prowadzi stałą ich kontrolę w skali roku. Z uwagą śledzi zmiany i nowości na rynku mediów. Musi też ciągle aktualizować swoją wiedzę, aby pozostać partnerem do rozmów z naukowcami. Pełni on swoistą funkcję „pomostu” (Briic-kenfunktion) między biblioteką a uniwersytetem: z jednej strony

2000, numer 9