6915323884

10

POSTĘPY TECHNIKI PRZETWÓRSTWA SPOŻYWCZEGO 2/2007

Wykład inauguracyjny

PREZESA SĄDU NAJWYŻSZEGO Prof. dr hab. Lecha K. PAPRZYCKIEGO

ROLA SĄDU NAJWYŻSZEGO W KSZTAŁTOWANIU PRESTIŻU PRAWA

Magnificencjo Panie Rektorze!

Szanowny Senacie!

Szanowne Panie i Panow ie Profesorowie !

Szanowni Państwo !

Drodzy Studenci!

„Sprawiedliwość jest ostoją mocy i trwałości Rzeczypospolitej" - inskiypcja la znajduje się na budynku obecnego Sądu Okręgowego w Warszawie, tego samego, w którym przez długie lata siedzibę swoją miał także Sąd Najwyższy.

Myśl zawarta w tych słowach ma znaczenie nie tylko symboliczne. szczególnie w dzisiejszych czasach, gdyż możliwość jej urzeczyw istnienia będzie zapew niona tylko wtedy, gdy trzecia w ładza - sądownictw o - pozostanie niezależna, a sędziowie w sprawowaniu sw ego urzędu - niezawiśli, wolni od nacisków inspirowanych także przez aktualne potrzeby polityczne.

W tym zakresie rola Sądu Najwyższego jest nie do przecenienia. I to nie tylko dlatego, że sprawuje on nadzórjudy-kacyjny nad orzecznictwem sądów powszechnych i sądów wojskowych, ale przede wszystkim z tego powodu, że Sąd Najwyższy powinien dawać najdoskonalszy przykład takiej niezależności i niezawisłości.

Rozdzielenie polityki (władzy ustawodawczej i wykonawczej) od Sądu Najwyższego następuje w istocie w trojaki sposób.

Po pierwsze, ustawa zasadnicza wprowadza nakaz apolityczności sędziów, wyrażający się w zakazie członkostwa w partiach politycznych, o czym stanowi art. 178 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Po drugie, poddaje sędziów tylko Konstytucji i ustawom, co oznacza, że jedynie władza ustawodawcza i to tylko w drodze dwóch najwyższych rangą aktów praw nych - Konstytucji i ustawy - może określać uprawnienia i obowiązki sędziów.

Po trzecie w reszcie, Konstytucja i ustawa o Sądzie Najwyższym wprowadziły dodatkowe gwarancje rozdzielenia władz, dotyczące władzy wykonawczej i ustawodawczej.

Widoczne jest to także w procedurze wyboru Pierw szego Prezesa Sądu Najwyższego. Od dnia wejścia w życie Konstytucji wyłączono z tej procedury Sejm, powierzając nominację na stanowisko Pierwszego Prezesa Prezydentowi Rzeczpospolitej - jednak tylko w granicach określonych przez samą ustawę zasadniczą i ustawę o Sądzie Najwyższym. Może bowiem powołać Pierwszego Prezesa tylko spośród dwóch kandydatów przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego, co oznacza - po pierwsze - że nie może pow ołać osoby spoza tego grona oraz - po dnigie - że nic może odrzucić zgłoszonych kandydatów, żądając przedstawienia kolejnych.

Przejawem tego oddzielenia Sądu Najwyższego od polityki jest także sposób powoływania jego sędziów. Procedura ta odbywa się dwuetapowo, a udział w niej Sądu Najwyższego ma znaczenie decydujące. Kandydatura na urząd sędziego Sądu Najwyższego jest opiniow ana żarów no przez Zgromadzenie Sędziów Izby, jak i przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów¹ Sądu Najwyższego, i dopiero uzyskanie pozytywnej oceny umożliwia przedstawienie jej Krajowej Radzie Sądownictwa, która następnie podejmuje decyzję w przedmiocie wystąpienia z w nioskiem do Prezydenta o powołanie.

Sąd Najwyższy w każdy m państwie, nawet w krajach

0    sy stemach niedemokraty czny ch. pełni ważną rolę.

Konstytucja Rzeczypospolitej z 1997 roku zawiera obszerne unormowania dotyczące Sądu Najwyższego.

Ustawa zasadnicza nadaje temu Sądowi status naczelnego organu konstytucyjnego państwa, będącego elementem władzy sądowniczej o szczególnym znaczeniu (art. 10 ust. 2

1    art. 173 Konstytucji), któiy, przynależąc do „sądów", sprawuje także wymiar sprawiedliwości w Polsce (art. 175 ust. 1 Konstytucji). Co istotne. Konstytucja z 1997 roku sytuuje Sąd Najwyższy poza strukturą sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych. Świadczy to nie ty lko o szczególnej pozycji tego organu władzy sądowniczej, ale o szczególnych funkcjach, które musi posiadać, jak i szczególnej roli. jaką ma do spełnienia w demokratycznym państwie prawa.

Ta szczególna rola Sądu Najwyższego sprawia, że kontestowanie jego orzeczeń może prowadzić do osłabienia społecznego autorytetu Sądu Najwyższego, a w konsekwencji całej władzy sądowniczej.

Autorytet tego Sądu, jak i sądownictwa w ogóle, ma nato miast w^f państwie prawa decydujące znaczenie, nie tylko dl istnienia trzeciej władzy, ale dla prawidłowego funkcjonowa nia władzy ustawodawczej i wykonawczej, czyli, w istocie dla całego państwa, a więc i wszystkich jego obywateli.

Obok wskazywanego przez Monteskiusza równoważeni i wzajemnego powściągania się władz, istnieje bowiem ko nieczność koegzystencji i odpowiedniego ułożenia stosunkó\ między poszczególnymi władzami: ustawodawczą, wyko nawczą i sądow niczą.

Podstawowym zadaniem Sądu Najwyższego jest - w ra mach spraw owania wymiaru spraw iedliwości - pełnienie nad zoru judykacyjnego nad orzecznictwem sądów pow szechnyc i wojskowych, czuwanie - verba legis - nad jednolitości; orzecznictwa sądow ego.

W literaturze prawniczej trafnie wskazuje się więc, że podstawowym interpretatorem całości systemu prawa i ośrodkiem kształtowania jednolitych zasad interpretacji tego systemu może być tylko Sąd Najwyższy: ani Trybunał