6931257488

162

zawerbalnym język, szczególnie jego funkcja fatyczna i perswazyjna. To słowa bowiem wyrażają pewne wartości i jako takie organizują wokół siebie ludzi oraz nakłaniają ich do zastanowienia się nad własnymi preferencjami aksjologicznymi, a w konsekwencji do przyjmowania określonych postaw społecznych. Fakt ten ma więc decydujące znaczenie dla efektywności komunikowania i możliwości wpływania przez nie na charakter interakcji społecznych. Przesunięcia w hierarchii wartości towarzyszą wszystkim transformacjom społecznym, zarówno o charakterze rewolucyjnym, jak i ewolucyjnym, najczęściej sygnalizując zbliżanie się kolejnego przesilenia społecznego w obszarze użytkowników danego języka.

Badania tego zagadnienia mają swoją długą historię, choć dopiero w drugiej połowie XX wieku powstała świadomość teoretyczna, umożliwiająca ich realizację, czego wyrazem są i do dzisiaj stosowane z powodzeniem metody, wskazujące na emotywny charakter słów, jak np. metoda badania międzykulturowych powszechni-ków C. E. Osgooda, symboli politycznych H. D. Laswella i D. Lernera, norm moralnych M. Ossowskiej, symboli kolektywnych M. Fleischera, czy wartości języka w mowie J. Puzyniny. Konsekwentnym rozwinięciem tych pomysłów badawczych jest niewątpliwie metoda „słów sztandarowych” Walerego Pisarka, sukcesywnie modyfikowana i testowana w badaniach nad aksjologicznym repertuarem językowym społeczeństwa polskiego, szczególnie w okresie przemian ustrojowych, których przełom przypadł na rok 1989. Wynikiem tych długoletnich badań było wiele publikacji zamieszczanych głównie w Zeszytach Prasoznawczych. Podsumowaniem tego ciekawego i pouczającego wysiłku badawczego jest właśnie książka pt. „Polskie słowa sztandarowe i ich publiczność”.

Praca zawiera analizę zbioru słów sztandarowych (głównie 54 wyselekcjonowanych sukcesywnie podczas badań) i prezentuje metody oraz narzędzia badawcze, dzięki którym prawie przez 20 lat śledzono preferencje aksjologiczne Polaków. Następnie autor omawia ogólną hierarchię sztanda-rowości badanych słów. Zdaniem Pisarka trzy słowa odznaczają się szczególnie wysokim stopniem nasycenia sztandarowością;

RECENZJE, OMÓWIENIA, NOTY

jest to MIŁOŚĆ, ZAKŁAMANIE i KORUp_ CJA. Różnice wskazań między nimi (pomija my tu rozróżnienie mirandów i kondeninan-dów) nie przekraczają 2 punktów procento-wych, natomiast czwarty wyraz na Hści_e (RODZINA) dzieli od poprzedniego (Rq. RU PC JA) ponad 10 punktów procentowych

Mówiąc innymi słowy, na podstawie tych danych można zasadnie twierdzić, że szczególną mocą poruszania świadomości największej liczby Polaków miałyby się odznaczać apele kierowane do nich w imię MIŁOŚCI oraz przeciw ZAKŁAMANIU i KORUPCJI.

Listę zamykają trzy słowa: - PRAWICA SAMORZĄD, EUROPA, których publiczność, łącznie pozytywna i negatywna, nie przekracza 5%. Cała ta trójka (a można do niej dodać jeszcze słowo czwarte - PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ) symbolizuje cztery bodaj najważniejsze aspekty dokonywanej trans-Jormacji Polski po r. 1989. Stosunkowo szeroka obojętność wobec tych słów narzuca hipotezę, że z analogiczną obojętnością większość Polaków odnosiła się w roku 1999 do wiązania się Polski z Unią Europejską, do idei samorządu, do ugrupowań ajiszujących się jako prawica, a także do haseł, że poprawa bytu zależy od indywidualnej przedsiębiorczości (s. 25).

Badania te znalazły potwierdzenie w wynikach wyborów politycznych w latach 2000-2001 oraz w wyborach Polaków we wcześniejszych okresach transformacji społeczno-politycznej, która zachodziła kolejnymi etapami w latach 1980-2000; wskazują na to wyniki poprzednich badań metodą słów sztandarowych, również przedstawione w omawianej pracy.

Pisarek omawia szczegółowo wybory mirandów i kondemnandów ze względu na płeć, wiek, zamożność, wykształcenie i miejsce zamieszkania Polaków, szczególną uwagę zwracając na zmianę ich hierarchii w latach dziewięćdziesiątych, która wiąże się z negatywnymi doświadczeniami społeczno-ekonomicznymi ludzi z czasu transformacji ustrojowej. W latach 1991-1999, a więc w skali całego dziesięciolecia - podkreśla autor - jednym trzyrangowym przesu-nięciem jest spadek GODNOŚCI: ponadto o dwie rangi spadła pozycja SPRA WIEDLI• WOŚCI i PATRIOTYZMU i o tyle same awansowała WIARA i RÓWNOŚĆ, (s. 62)

Inną ciekawą kwestią, przedstawiona