7186604139

przeciw rozleniwionej, gnuśnej, na laurach dawnej chwały rozłożonej duszy polskiej”; albo: „Wystąpienie tzw. Młodej Polski wywołało paniczny popłoch w społeczeństwie, które z natury rzeczy nienawidzi zmian”; albo: „Młoda Polska jest częścią Myśli Wszech ludzkiej — przecież nie tworzy jakiejś egzotycznej oazy, chińskim murem odgraniczającej od wszystkich ościennych narodów”⁵⁸. Mitotwórstwo miało taką silną i bezkrytyczną postać, że w końcu autor Dzieci szatancc używając trzeciej osoby, syntetycznie tak zdefiniował literaturę fin de siecle’u:

Pojęcie Młodej Polski tak ściśle się związało z nazwiskiem Przybyszewskiego, jego „nagą duszą", „Życiem" krakowskim, którego redakcję po powrocie do kraju prawie zgwałcony łagodnym naciskiem ś.p. Sewera był objął, że w końcu pojęcia Młoda Polska — „Życie” — Przybyszewski — jedną nierozerwalną całością się stały’-'.

Przybyszewski nie tylko ustawia pomniki minionej Młodej Polsce, nie ma ona bowiem, w jego przekonaniu, statusu zamkniętego zjawiska; więcej, jest czymś wiecznotrwałym, a w przyszłości projektuje jakąś Nową Młodą Polskę. Na koniec swych megalo-mańskich wyznań, powiedzmy bez ogródek, głosi zapowiedź jutra. Brzmi to tak:

„Ból Jutra", który znowu jakąś Młodą Polskę stworzy, który — jeżeli nie kanony — to wierzenia obecnej Młodej Polski, aby żywej wierze i wiecznie młodej Myśli Polskiej końca nie było⁶⁰.

„Ból Jutra” swoim zwyczajem głośno artykułować będzie już w tomie Ekspresjonizm, Słowacki i „Genezis z Ducha”, a swe przekonania, dla retorycznego efektu, wyrazi w prostych binarnych opozycjach: Duch wobec materii, ekspresjonizm w opozycji do impresjonizmu. Z nieznośną emfazą orzeknie:

Ekspresjonizm stara się zdetronizować impresjonizm-materię potężnego uzurpatora, pomazańca wszechwładnego tłumu i osadzić na boskim, przez materię i ich czcicieli splugawionym tronie Sztuki kształto- i światotwórczą Duszę — och! jak nieskończenie daleka droga, zaczem ten ostateczny cel się zrealizuje!⁶¹.

⁵⁸    Ibidem, kolejno strony 100—101, 107, 111    112.

⁵⁹    Ibidem, s. 115.

⁶⁰    Ibidem, s. 176.

⁶¹    S. Przybyszewski: Ekspresjonizm. Słowacki i „Genezis z Ducha”. Poznań 1918, s. 7.

9*

131