7186604239

W latach 1915—1916 autor Monsaluatu redaguje dwutomowy zbiór tekstów (własnych i między innymi Aleksandra Szczęsnego, Jana Rundbakena, Edwarda Abramowskiego) zatytułowany Godło. Górski współpracuje w tym czasie z pismem „Myśl Polska”, gdzie drukuje Śluby. Dramat w 7 odsłonach (1917); zamieszcza swe utwory w „Sfinksie”: O dwoistości życia (1916), O prawie części i osłony (1917); fragmenty powieści pt. Utrata ukażą się w „Bluszczu” (1917). Najważniejsze z tych wojennych publikacji odbiorca będzie mógł przeczytać na progu niepodległości w dwóch tomach: Ku czemu Polska szła (1918) oraz Na nowym progu (1918).

Uwolnienie Warszawy spod władzy Rosji skłoniło część środowisk i stronnictw niepodległościowych do podpisania 22 lutego 1916 roku deklaracji w sprawie wsparcia Legionów Polskich i utworzenia państwa polskiego; pośród sygnatariuszy tej odezwy był również Artur Górski⁹.

Patos, pasja i edukacyjny cel splatają się tu w pragnienie wypełniania misji, szlachetne moralizowanie bywa nadmiernie polonocentryczne, wzniosła fraza przybiera czasem postać młodopolskiego manieryzmu. Ale pisma Górskiego zawsze były pełne żaru i wiary. Nieudawanej!

Irzykowski 23 lipca 1914 roku, urzędnik podówczas cesarsko-królewskiego Biura Korespondencji w Krakowie, odbiera komunikat, „okrutny dokument”, który zawiera „słynne ultimatum austriacko-węgierskiego ministra spraw zagranicznych hr. Berch-tolda do rządu serbskiego”; a było to — jak określił krytyk — „dotknięcie żelaznego demona wojny”¹⁰. Wkrótce po ukonstytuowaniu się w Krakowie Naczelnego Komitetu Narodowego i w trakcie procesu organizowania się Legionów Polskich autor

Zob. także A. K i e ż u ń: Drogi własne. O twórczości młodopolskiej Artura Górskiego. Białystok 2006.

⁹    Zob. S. Dzierzbie ki:    Pamiętnik z lat wojny 1915—1918. Oprać.

T. Jodełka-Burzecki. Warszawa 1983, s. 409 —410.

¹⁰    K. Irzykowski: Pierwsze dotknięcie wojny. (Odczyt radiowy na temat zadany przez ankietę Polskiego Radia). W: I d e m: Słoń wśród porcelany. Lżejszy kaliber. Kraków 1976. Odczyt został opublikowany w „Płonie” (1934, nr 35) i był zapisem tyleż doświadczania pozyskiwania wiedzy o wydarzeniu historycz nym, co ironiczno sarkastycznym „komentarzem” do narracji o historii. Ważnym źródłem wiedzy o losach Irzykowskiego jest kalendarium B. Winklowej: Karol Irzykowski. Życie i twórczość. T. 1. Kraków 1987, s. 455—501.

23