7186604288

1)    podkreśla się fakt przyspieszenia tempa przemian technicz-no-cywilizacyjnych, czyli procesów modernizacyjnych (projekt nowoczesności, projekt modernizacyjny¹²⁸);

2)    wskazywana jest dekompozycja dotychczas uznawanych hierarchii, rekompozycja człowieka spotykającego Innego, człowieka poddanego doświadczeniu wojny, ewokującej chaos i przypadkowość, atomizację i fragmentaryczność; podkreślone doświadczenie rozpoznania wojny jako świata zdominowanego przez absurd nierozumnej rzezi i cynizm generałów;

3)    potwierdza się narodziny nowego typu wrażliwości, wyzwania dla literatury (literatów) wymuszającego rewizję środków, które dotychczas uchodziły za wystarczające i funkcjonalne; tradycyjna narracja traciła swą wiarygodność, spójne fabuły kruszyły się, bo rzeczywistość nie dawała się oswoić, poddać istniejącym i usankcjonowanym rozpoznaniom, stąd narodziny awangard¹²⁹.

Słowem; wyeksponowany zostaje w ten sposób wyjątkowy i przełomowy charakter doświadczania dwudziestowiecznych wojen światowych.

Uznając racje tak sformułowanych diagnoz, chciałbym wprowadzić dwie korekty. Pierwsza; wstrząsający opis demolującego osobowość ludzką wpływu wojny przeczytamy choćby w opowiadaniu Bartek Zwycięzca Sienkiewicza, obrazy okrucieństwa godne Goi odnajdziemy w Popiołach Żeromskiego. Przykłady możemy mnożyć. Rzecz nie w tym, by dowieść, że i wcześniej, przed wojnami dwudziestowiecznymi, zauważono podobnie destrukcyjne i dynamizujące oddziaływanie wojny, bo trudno tu o odkrywczość, ale może warto zgłosić zastrzeżenie, że akcentowanie wyjątkowości, unikalności doświadczania wojen światowych z lat 1914—1918 oraz 1939—1945 jest efektem przemieszczenia perspektywy i zamiaru wkomponowania opisu owych zjawisk w projekt współczesności oznaczonej kategoriami modernizmu/nowo-czesności. Szczególność i wyjątkowość tego dwudziestowiecznego doświadczenia są bezdyskusyjne, ale unikalność już wątpliwa; niezwykła jest skala zjawiska, samo zjawisko (w sensie traumatycznych skutków wojny) było już znane wcześniej. Druga: moją

¹²⁸    Por. klasyczną już rozprawę R. S li e p p a rd a: Problematyka modernizmu

europejskiego. Tłum. P. Wawrzyszko. W:    Odkrywanie modernizmu.

Przekłady i komentarze. Red. R. Nycz. Kraków 1998, s. 71 HO.

¹²⁹    Por. ,J. Święcli: Wojna a „projekt nowoczesności". W: Modernistyczne źródła dwudziestowiecznoścL Red. M. Dąbrowski i A.Z. Makowiecki. Warszawa 2003, s. 9—34: także M.J. Olszewska: Człowiek w świecie Wielkiej Wojny... (szczególnie rozdział pierwszy: Wojna nowoczesna).

66