img186 (6)

Rozwijając tę myśl, podkreśla się, ze w pio|ektowaniu przetwarzania środowiska życia jednostki w równym stopniu istotne |<-.i analizowanie elementów zaburzających rozwój, jak leż, a może nawet przede wszystkim, mogących być spożytkowywane wzmacniająco. Uznaje się, że w postępowaniu społeczno-pedagogicznym potrzebne jest więc budowanie takiego programu przetwarzania środowiska, który ochraniałby i wspierał te elementy jego funkcjonowania, które nie uległy jeszcze unicestwieniu i dezorganizacji. Trzeba podkreślić, że przeprowadzenie takiego wnioskowania wymaga nie tylko wyczerpującego opisu diagnostycznego sytuacji wychowawczych zachodzących w środowisku, uwzględniającego elementy sprzyjające dobrym rokowaniom rozwoju, lecz także dysponowania wiedzą o tym, jak obecnie obserwowane zjawiska będą się rozwijać w przyszłości. Czyli oprócz znajomości praw rozwoju, umiejętności przewidywania zjawisk, konieczna jest interdyscyplinarna wiedza metodyczna, która w stosunku do początków refleksji społeczno-pedagogicznej rozwinęła się pod wpływem różnych orientacji teoretycznych (np. teorii systemów, prakseologii, psychologii humanistycznej, mikrosocjologii, analizy instytucjonalnej, socjologii interpretatyw-nej, nurtów radykalnych pracy socjalnej itd.).

Niektóre z tych podejść oraz ich implikacje dla społeczno-pedagogicznego działania w polu pracy społecznej/socjalnej i edukacji będą zaprezentowane w tym wykładzie. Istotna jest pewna perspektywa obecna w poszukiwaniach badawczych pedagogów społecznych, przyjmowana w analizie innych nurtów inspiracji teoretycznych i metodycznych, wzbogacających pedagogikę społeczną. Jest nią orientacja na innego, zmierzająca do równoważenia przenikania elementów środowiska życia, tak aby łączyło je społeczne uzasadnienie dla podejmowania działań socjalno-wychowawczych w środowisku, stanowiących pomoc wspierającą rozwój biosocjokulturalny jednostki, realizowaną w celu uprzedzenia niekorzystnych kierunków przemian.

Złożoność rzeczywistości społecznej, w jakiej podejmują aktywność społeczno--pedagogiczną przedstawiciele profesji społecznych, powoduje, że znane nam trzy klasyczne metody pracy socjalno-wychowawczej: indywidualnego przypadku, pracy z grupą, organizacji społeczności lokalnej (Kamiński, 1974), zróżnicowane ze względu na przedmiot oddziaływania i okoliczności pracy socjalno-wychowawczej, okazują się niewystarczające. W wykładzie proponujemy także inne ujęcia melodyczne, które mogłyby być słusznie spożytkowywane w działaniu społecznym pedagoga społecznego (np. model relacyjny pracy socjalnej, model radykalnej pracy socjalnej, model interakcyjnej pracy socjalnej, propozycje działania w środowisku funkcjonalnym - w placówce, formułowane przez pedagogikę instytucjonalną, analizę instytucjonalną czy socjoanalizę itp.).

Ramka 2.2. Jednostka w środowisku - wzajemność wpływów - relacyjność sytuacji

W dyskusji nad kwestią przekształcania/przetwarzania środowiska stawia się pytania o wyłączność wptywów środowiska, szerzej wpływów społeczeństwa na jednostkę i możliwość jej izolacji od tych

wpływów. Manuel Lope/, i 1’iciii' lanlmois iul|nnvimlajin na te pytania, także stawiane w pracy Mrjlillioj/spotcczitcj. są zgodni co do tego, że istnieje związek między jednostką a środowiskiem, zaś (downa funkcja pracy socjalnej polega na przybliżaniu jednostce możliwości udziału w różnych łi-liicjiieh: / samym sobą, światem zewnętrznym, z innymi ludźmi. Dzięki ternu człowiek staje się ItlIŹN/y ideałom humanizmu (Lardinois, Lopez, 1971).

Wydaje się, że właśnie omawiana przesłanka pedagogiki społecznej - wzajemne przenikanie wpływów jednostki i środowiska - stanowi zasadniczy argument dla upodmiotowienia procesu pomocy wspierającej rozwój. Wynikają z niej pewne zasady postępowania jak: akceptacja jednostki, poszanowanie godności, podmiotowość. Bardzo humanistyczną i wartościową konsekwencją poMrzcgania związków jednostki ze środowiskiem jest dążenie do symetryczności relacji. Na pi/yklad zauważana w procesie wychowania zamiana ról społecznych, które pełnią wychowawcy I w ychowankowie. W tej koncepcji wychowawca jest otwarty na wpływy środowiska, stara się w nie wi /tir, tak aby nie tylko dobrze je poznać, ale również po to, aby samemu nauczyć się go, aby się W/In 'gacić.

Ważnym elementem stanowiącym o jakości relacji zachodzących w środowisku życia, jak też o jakości jego przekształcania jest postawa, jaką jednostka pr/.yjmuje wobec środowiska i jej konsekwencje praktyczne dla ujawniania wewnętrznych sił utajonych. W zaproponowanym przez Radlińską wyróżnieniu może to być postawa czynna, określana również jako twórcza, bierna oraz obronna. W tej propozycji znajdujemy dwa kryteria selekcji:

•    pierwsze, określające stosunek jednostki do środowiska, który można umieścić na kontinuum: czynny, aktywny, otwarty i bierny, wycofujący się, unikający, nieczynny, zamknięty;

•    drugie, określające stosunek obronny jednostki do środowiska, który uwidacznia się w „odrzucaniu wszelkich wpływów środowiska” (za: Butrymowicz, 1993b, s. 5). Może wyrażać się w negowaniu wpływów środowiska (np. młodzież w okresie dojrzewania), ale także w ochronie skierowanej na siebie i wyrażającej się w koncentracji na nauce, na uzyskaniu wykształcenia, w końcu na transgresji i przekroczeniu siebie w sytuacji trudnej w rodzinie (np. w wyniku traumatycznych doświadczeń rodzinnych) oraz ochronie innych (np. w rodzinie z problemem alkoholowym). Zatem obronny stosunek jednostki do środowiska może zaowocować korzystną zmianą w perspektywie rozwojowej (por. m.in. Bolanow-ska, 1990; Libermann, 1979).

Jeśli chodzi o pierwsze kryterium selekcji i różne odmiany stosunku do Środowiska od pełnej aktywności i partycypacji do zupełnej bierności oraz nieobecności, pozwala ono na dokonywanie ustalenia i oceny tych czynników, które z jednej strony mogą uniemożliwiać aktywność i sprzyjać bierności, z drugiej zaś wyodrębniać te spośród nich, które działają stymulująco i aktywizująco.

Zwraca się uwagę na to, że bierny stosunek do środowiska może być ,,nwarunkowany najczęściej niskim stopniem psychofizycznej sprawności organizmu, młodym wiekiem lub szczególnie niekorzystną sytuacją społeczną (przemoc)” i Butrymowicz, 1993b, s. 4). Postawa bierna wyraża się w „uleganiu wszelkim, i»nwet przypadkowym wpływom środowiska” (Radlińska, 1961, s. 34), stąd tak