7186604302

szkowie), Irzykowski (rezultatem: Co zgubiło bolszewików? Gen. Rydz-Śmigły o odwrocie Czerwonej Armii. W odzyskanym Białymstoku, Nieco o duchu żołnierza polskiego), Grzymała-Siedlecki (w konsekwencji — wydany przez Biuro Propagandy reportaż Cud Wisły oraz szereg kolejnych korespondencji wojennych, które złożyły się na drugie wydanie Cudu Wisły w roku 1921)³³. Cel wyprawy był propagandowy, skala talentu pisarskiego korespondentów sprawiła jednak, że reportaże bynajmniej nie ograniczały się do perswazyjnych zabiegów; stały się refleksją o wojnie, przemijaniu, historii, ludzkich postawach. W walkach biorą też wcale liczny udział pisarze: Irena Maciejewska wymienia ich kilkunastu: między innymi Janusza Korczaka, Juliusza Kadena-Bandrowskie-go, Kazimierza Wierzyńskiego, Władysława Broniewskiego³⁴.

Współczesna dynamika przekazu informacji determinuje nasze wyobrażenia o reakcjach sprzed lat. 16 grudnia 1922 roku ginie zamordowany przez Eligiusza Niewiadomskiego wybrany właśnie prezydent Gabriel Narutowicz. A „Tygodnik Ilustrowany” w tymże dniu całą stronę tytułową wypełnia fotografia urzędującego prezydenta Rzeczypospolitej. Gorzka koincydencja. Ale już w następnym numerze z 23 grudnia trzecią stronę zapełni fotograficzna dokumentacja tego tragicznego zdarzenia. Wszakże to jedyna relacja na ten temat: numer zawiera kolejny fragment Buntu Reymonta, fotokopie obrazów Konrada Krzyżanowskiego, Boy-Żeleński pisze o maksymach de la Rochefoucaulda, a Z. Dębicki — na temat edukacyjnych projektów. Wszystko biegnie własnym torem, teksty zostały już wcześniej napisane i przyjęte do druku. I tylko jeden akapit artykułu Dębickiego Ideał oświaty opatrzono aktualizującą notą redakcji. Bo też zabrzmiał on w kontekście mordu politycznego szczególnie dramatycznie:

Nigdy jeszcze egoizmy partyjne nie przybrały tak ostrej postaci i nie wystąpiły tak jaskrawo na jaw, jak obecnie. Jesteśmy w okresie wojny obywatelskiej, która toczy się na szczęście bez rozlewu krwi, ale która do tego rozlewu może doprowadzić przy lada jakim silniejszym podrażnieniu, bo już nie przyczyn brak, ale tylko powodów walki na noże³⁵.

³³    Zob. Śladami bitwy warszawskiej. Oprać. M. Puchalska, Z. Stefanów s k a. Warszawa 1990.

³⁴    I. Maciejewska: Pisarze polscy wobec wojny roku 1920. W: E a d e m: Rewolucja i niepodległość. Z dziejów literatury polskiej lat 1905—1920. Kielce 1991, s. 208—222.

³⁵    Z. Dębicki: Ideał oświaty. „Tygodnik Ilustrowany" 1922, nr 52, s. 830.

6* 83