7349812270

PESYMIZM 73

twomic, zastosowywa dziwacznie, do innej natury rzeczy; a napotykając one mocno się trzeba zastanawiać, aby wyrozumieć co znaczą, aby powieści narodowej nic dać krzywego kierunku.”²⁷ „Warunki fcudalności są obce dla Polski” ²⁸.

Problem następny to „tiers -etat jakieby w Polsce następstwa miało” . „Niektórzy cudzoziemscy pisarze, a za nimi są i nasi, mniemają, że niedola i poniżenie wieśniaclwa wynikło w Polsce z niedostatku trzeciego, dość możnego pośredniego stanu - zauważa J. Lelewel. - Mnie się widzi, że podobne hipotetyczne przypuszczenia szkodliwymi się raczej, aniżeli jakie światło poszukiwaniom przynoszącymi stają (...]. Ci, co sobie podobny wywód roją, znając dobrze dzieje królestwa francuskiego oraz krajów na zachodzie (włożonych, wywiązują z tego, że podobnym byłby w Polsce i w reszcie wschodniej Europy bieg i takież z trzeciego stanu następstwa.”^,n Wedle J. Lelewela w tej części Europy zdarzenia rozwijały się inaczej. „Krainy te nic były rzymskimi prowincjami; feudalizm wdzierając się, nie mógł się ze swymi zasiedlić następstwami; udział, jaki w krzyżowych wyprawach bardzo niejednostajnie brały, inne wywiązywał skutki albo raczej żadnych nie zrządził; żyła w nich pierwotna wolność, której z chrześcijaństwem wprowadzona cywilizacja tak rychło podlawić nie zdołała; rolniczy i handlarski żywioł nie miał pociągu do przemysłu, do rękodzieł i fabryk; królestwa stawały się elekcyjne, miasta sadowiły się jak cudzoziemskie dla narodu. (...) Słowem, wszystkie te kraje tworzyły inny polityczny system od krain zachodnich.” ³¹ Wśród krajów Europy wschodniej „Polska mianowicie odznacza się owym do krucjat i feudaliznni wstrętem, swym rolniczym żywiołem” ³² - twierdzi J. Lelewel. I argumentuje: „Miłośnik hipotez jaki, dla plcbejów lub niewolników, czy dostrzegł i obmyślił pożyteczny w stanic trzecim środek?” ³³ „Ale że Polska miała mieszczą listwo i mogłaby mieć stan pośredni, posiadając miasta handlowne, przemyślne i warowne: przypuśćmy czynną z nich pośredniego stanu potęgę: cóżby się z niej wyrodzilo? [...] Owóż, wiadomo, że przewagą miast i mieszczaństwa prawo niemieckie i niemczyzna groziły zagładą zasadzie i duchowi rzc-czypospolitej, narodowości i bytowi Polski. (...] [Nadto] pytam, co zyskali pracowici rolnicy przez to za pośrednictwo trzeciego stanu przenarodowienie.”³⁴    '

I wreszcie pojawia się kwestia Kościoła w Polsce w czasach nowożytnych. „Roi się niejednemu - twierdzi J. Lelewel - że oświadczając się za kalwinizmem lub pro-

27 Ibidem, s. 123.

2S Ibidem, s. 122.

■>•) Ibidem, s. 434.

M Ibidem.

.u Ibidem, s. 434-435. 52 Ibidem, s. 435.

35 Ibidem.

.u Ibidem, s. 436-437.