8009766899

a ponadto wspiera go w jej realizacji. Również rozkazy i zarządzenia wodza przekazywane są przez oficerów sztabu. Początkowo ustnie z czasem również pisemnie. Sztab sprawuje również kontrolę nad zadaniami wykonywanymi przez podlegle wojska, zbiera meldunki i przekazuje je wodzowi¹.

Już wówczas dostrzegana jest rola i znaczenie dowodzenia, a także potrzeba odpowiedniego przygotowania do roli wodza. Pojawiają się pierwsze, przetrwale do naszych czasów zapiski, które oprócz opisów przygotowań do wypraw wojennych wyrażają poglądy na teorię i praktykę dowodzenia. Powstają pierwsze dzieła, w których opisywane są zalecenia i sposoby przygotowania, jak również prowadzenia wojny. W starożytnych Chinach ok. 600 r. p.n.e. powstaje traktat napisany przez Sun Tzu pt. ,Sztuka wojny”, którego wiele treści zachowało aktualność do obecnych czasów i stanowi przykład wysokiego poziomu wiedzy z obszaru strategii, taktyki działania, jak również dowodzenia². Innymi, mniej znanymi przedstawicielami tego okresu są: pozostający w służbie Sparty, ateński polityk, dowódca i pisarz wojskowy Ksenofont (430-355 p.n.e.)³; w starożytnych Chinach Pan Szang (IV w. p.n.e.)⁴; w Egipcie Appian z Aleksandrii (95-165 n.e.).

Dodatkowo pojawiają się nowe zasady walki, które stają się istotnym czynnikiem determinującym zmiany w dowodzeniu. Wódz tebański Epaminandos w bitwie przeciwko Sparcie pod Lekturami w 371 r. p.n.e. zastosował zasadę skupienia siły na decydującym kierunku i w wybranym miejscu. W następnym roku stosował jeszcze takie zasady, jak: wprowadzenie w błąd przeciwnika przez zmianę kierunku marszu wojsk; przechwycenie inicjatywy; zaskoczenie przeciwnika, a także dążenie do wyeliminowania wodza strony przeciwnej z walki⁵. Powszechne stało się dążenie do stworzenia przewagi nad przeciwnikiem, która początkowo miała wymiar jedynie ilościowy, ale z czasem nabrała również jakościowego.

Podane powyżej przykładowe zasady walki przyczyniały się do coraz bardziej złożonego dowodzenia. Zadania dowodzenia różnicowały się, zmieniały się ich treści i zwiększał zakres. Niezbędne stało się zebranie danych o przeciwniku, a zwłaszcza o jego wartości bojowej, uzbrojeniu, morale, ugrupowaniu do bitwy, miejscu wodza, jego umiejętnościach dowódczych i sposobach prowadzenia bitwy. Należało wybrać dostateczną liczbę dróg (kierunków) marszu własnych wojsk, dokonać podziału sil na poszczególne drogi, określić miejsca i czas spotkania, nadzorować położenie wojsk. Nieodzowne były również ocena terenu i kalkulacja czasu, aby narzucić przeciwnikowi miejsce i czas starcia zgodnie z wolą dowódcy. Dowódcy starają się ocenić przeciwnika, własne siły, warunki terenowe itp. Poszu-

1

   J. Orzechowski, Dowodzenie..., wyd. cyt., s. 149.

2

   Sun Tzu, Sztuka wojny. Przedświt, Warszawa 1994.

3

² Jest on autorem jednego z pierwszych znanych pamiętników wojennych pt. Anabaza (Wyprawa Cyrusa). Ksenofont opisuje w nim losy 10 tysięcy (stąd często nazywana wyprawą dziesięciu tysięcy) najemników greckich w służbie satrapy perskiego Cyrusa Młodszego podczas wyprawy przeciwko jego bratu, królowi Persji Artakserksesowi II. Opisane wydarzenia przypadają na lata 401-399 p.ae. Polskie wydanie Ksenofot Wyprawa Cyrusa, Czytelnik. 2003.

4

   A. i H Tofler, Wojna i antywojna. Muza SA, Warszawa 1997, s. 49.

5

   J. Orzechowski, Dowodzenie..., wyd. cyt., s. 89-95.