7960662147

nyni łonie, zanim powzięto decyzji:, czyja flaga ma powiewać nad wyśpij, o klórej /dawna krą-żyly wieści, iż zasobna jest w „wodę naftowa" i „płonące czarne kamienie*⁴. W r. 1854 nastąpiło porozumienie rządów japońskiego i rosyjskiego, na mocy którego postanowiono władać wyspą wspólnie. Ten stan trwał do r. 1875. kiedy to Japonja oddała Rosji całą wyspę wza-mian za wyspy Kurylskic czyli Czisziina.

Nowowcielona do imperjum rosyjskiego wyspa sprawiła jej władcom niemały kłopot. (/O robić /. tą odległą i niezbadaną wyspą? Pro-blemat zaludnienia jej nie był wcale prosty. Kolei transsyberyjskiej nie było jeszcze w owym czasie, a trudno było przypuszczać, by znaleźli się tacy śmiałkowie, którzyby z własnej woli zdecydowali się przebyć przeszło sześć tysięcy kilometrów syberyjskich tajg ku nie wtedy jeszcze nicobieciijącej wyspie. Wówczas to właśnie powstała myśl zużytkowania Sachali-nu, jako miejsca zesłania dla katorżników.

„Dokoła woda, a w środku bieda*⁴ • - lak niezadługo zaczęto nazywać Sachalin, kraj przymusowych robót, koszmarnego życia i wyzwoleńczej śmierci. Wyspa oddana została j)od wyłączny zarząd władz więziennych, kló-re wymierzały sprawiedliwość bagnetem i na-hajką.

Pod nadzorem urzędników więziennych dokonywała się katorżnicza kolonizacja wyspy. Gdy który z przestępców kończył swą katorgę lub gdy zwalniała go od niej jakaś amne-slja. otrzymywał topór do rąbania drzewa, motykę, łopatę i dwa funty grubego sznura, stając się w ten sposób „wolnym⁴* osiedleńcem. Ale i ci, którzy otrzymywali tę pozorną wolność, niemniej myśleli o wydostaniu się z tego piekła, niż kalorżnicy, przykuci łańcuchami do dwuptidowych laczek. W' latach tul 1891    - 190! było przeciętnie 825 ucieczek

rocznie.

Parowce z portów Czarnego Morza j>rzy-woziły coraz nowe part je katorżników, i ludność Sachalinu intensywnie wzrastała. Od r. 1880 do 1900 „dostarczono*⁴ na wyspę 22,042 mężczyzn, 1.838 kobiet i 2.370 dzieci. Osiedleńcom bez żon przydzielano na „wspólne pożycie** kobiety, odbywające tu katorgę.

Wojna rosyjsko-japońska, w czasie której Japończycy okupowali rosyjską część, zadała ostateczny cios więziennemu reżymowi na Sachalin ie. Ludność zaczęła masowo opuszczać wyspę, uciekając jak najdalej od miejsca straszliwej katorgi. Odpływ był lak duży, że z istniejących do r. 1904 na Sachali-nic 5.000 domostw zostało zaledwie 800. Nawet administracja więzienna obrzydziła sobie tę wys|>ę kuźni i ewakuowana w okresie wojny opornie wracała polem na niegościnny Sachalin. Ponadto podział wyspy, zgodnie z traktatem pokojowym w Porlsmouth, na lerylor-jinii rosyjskie i japońskie przeszkodził kontynuowaniu katorgi na Sachalinie.

Następny okres do wojny światowej wypełnia t. zw. „kolonizacja dobrowolna*⁴ rosyjskiego Sachalinu. Kolonizacja la szła bardzo opornie, gdyż i „reputacja⁴⁴ wyspy kuźni i ciężkie warunki pobytu na niej działały na wszystkich odstraszająco, do czego dołączał się zupełny brak zainteresowania ze strony władz wyspy losem osiedleńców. Mimo to wszystko jednak sam fakt zlikwidowania katorgi slwo-rzył przełom w gospoda rczem opanowaniu wyspy.

Podczas wojny światowej Rosjanie jakby zapomnieli o swojem terytorium na Sachalinie, którem „zainteresowali się“ Japończycy, szukając nowych źródeł nafty i skupując od tubylców skórki futrzane.

Rewolucja bolszewicka znalazła oddźwięk również na Sachalinie. W rosyjskiej części wyspy utworzył się rząd sowietów, ale już wkrótce musiał uciekać przed oddziałami Kołcza-ka. Gdy poraź drugi (w .styczniu 1920 r.) bolszewicy usiłują przejąć wyspę w -swe ręce, Japończycy okupują rosyjską część '21 kwietnia 1920 r.).

Japońska okupacja Sachalinu trwała 5 lal. Japończycy, mimo, iż rozpowszechniali wieści o przejściu nazawsze całego Sachalinu w ich ręce, nie czuli się jednak pewni w północnej części wyspy, gdyż wszystko, co lam robili, nosiło charakter prowizoryczny. Najwięcej ucierpiał zwierzostan i rybne gospodarslwo Sachalinu.

Wydry, lisy i sobole uległy prawic zupełnemu wytrzebieniu, a rył# wywieźli Japończycy z wyspy w ciągu pięciu lat okupacji ok. 65 miljonów sztuk. Poważnego uszczerbku doznało również gospodarslwo wiejskie; obszary siewne zmniejszyły się w stosunku do r. 1917 o 25?£, a stan bydła — o 50%.

Rząd Sowiecki nie chciał się jednak wyrzec spuścizny po rządzie carskim i po długich pertraktacjach « Japonją zdołał odzyskać północną część Sachalinu (15 maja 1925 r.l, udzielając wzamian Japończykom IfHdniej koncesji na naftę i węgiel sachaiiński.

Koiicesjonarjuszc japońscy uzyskali prawo prowadzenia badań złóż naftowych na terylor-jum o powierzchni 1000 wiorst kwadratowych, eksploatacji jednak ropy mogą dokonywać jedynie na połowie zbadanej powierzchni, płacąc rządowi ZSRR określoną sumę za każdą wydobytą tonnę ropy. Po wygaśnięciu terminu koncesji wszystkie urządzenia, wybudowane przez Japończyków, przechodzą na własność rządu sowieckiego.

Japońska koncesja naftowa znajduje się na terenach, które Japończycy eksploatowali jeszcze podczas okupacji północnej części wyspy. Do r. 1925, czyli w ciągu pięciu lal oku-

27