8658359315

422 Mieczysław Klimaszewski

zostały przedstawione wyniki badań oraz program dalszych systematycznych badań procesów i zjawisk krasowych (11, 22, 31).

Główną uwagę zwrócono na obszary o klimacie gorąco-wilgotnym (tropikalnym), pustynnym i zimnym (peryglacjalnym, subniwalnym), wychodząc z założenia, że w tych obszarach warunki klimatyczne nie ulegały większym zmianom w okresie trzeciorzędu i czwartorzędu. Formy krasowe tych obszarów są produktem klimatu, jaki do dzisiaj w tych obszarach panuje, są charakterystyczne dla klimatu gorąco-wilgotnego, pustynnego i zimnego. Dopiero po rozpoznaniu rzeźby typowej dla tych terenów można będzie przystąpić do właściwej interpretacji rzeźby krasowej w klimacie umiarkowanym. W obszarach bowiem o klimacie dziś umiarkowanym panował w trzeciorzędzie klimat gorąco-wilgotny i gorąco-suchy, a w czwartorzędzie zimny (w glacjałach) i umiarkowany (w interglacjalach i w postglacjale). Obszary krasowe znajdujące się w tej strefie klimatycznej były zatem modelowane od trzeciorzędu w różnych warunkach klimatycznych. W związku z tym konieczne jest w tych obszarach, m. in. na terenie Polski, określenie warunków, przebiegu i czasu powstawania poszczególnych form krasowych w oparciu o znajomość form przewodnich, charakterystycznych dla obszarów gorących i zimnych oraz poznanie przebiegu dzisiejszych procesów krasowych i świeżych holoceńskich form, tworzonych w klimacie umiarkowanym ¹.

Wyniki dotychczasowych badań pozwalają już na ogólne zorientowanie się w inwentarzu form i przebiegu procesów krasowych w kilku strefach klimatycznych.

A. Kras obszarów gorąco-wilgotnych (tropikalnych i subtropikalnych). W obszarach o klimacie gorąco-wilgotnym formy krasowe były badane przez H. Lehmanna (na Kubie, Jamajce i Puerto-Rico, 21, 23, 23), G. L a s s e r r e’ a (na Gwadelupie, 20) i H, Wissmanna (w południowo-wschodnich Chinach, 42). W tych warunkach klimatycznych, odznaczających się bardzo dużą ilością opadów, z powodu znacznej zawartości agresywnego C0₂, produkowanego przez bujną roślinność, rozpuszczanie wapieni, korozja krasowa, postępuje bardzo szybko. Dzięki temu powstają w czystych wapieniach formy bardzo charakterystyczne, tworzące „kras kopiasty" (Kegel-Karst, Turm-Karst). Są to równiny i polja marginalne, kopy krasowe, lejki krasowe oraz polja centralne.

Równiny i polja marginalne tworzą się i rozrastają od kontaktu skał nie krasowiejących ze skałami wapiennymi. Ich płaskie dna wycięte są w wapieniu i wyścielone osadami aluwialnymi, pochodzącymi z rozmywania i niszczenia obszarów nie krasowiejących oraz z rozmywania utworów rezydualnych. Dzięki tym osadom uszczelniającym wody płyną po powierzchni dna i tu osadzają, a następnie podcinają otaczające wzniesienia i kopy wapienne. Podcinanie to odbywa się i postępuje nie tyle dzięki erozji bocznej, ale głównie wskutek działalności rozpuszczającej wód płynących, podmywających te ściany i wdzierających się szczelinami

1

Takie badania prowadzi w Jugosławii J. R o g 1 i ć, w Azji Mniejszej H. Louis, w Alpach C. Rathjens i A. Bogi i. W tym kierunku idą też badania rzeźby krasowej w ośrodku krakowskim (M. Klimaszewski: Tatry, M. Drżał:    Pieniny, S. Gilewska:    Wyżyna Śląska, M. Tyczyńska

iJ. Pokorny: Wyżyna Krakowska).