8658359581

Głosy o książkach

założeń, jakie powinny przyświecać twórcom programów nauczania i narzędzi dydaktycznych. Rozważania Zofii A. Klakówny mają zasadnicze znaczenie dla uświadomienia sobie złożoności i wzajemnych oddziaływań różnorodnych czynników występujących w procesie nauczania szkolnego, a mających swoje źródło daleko poza nim.

Z kwestią podmiotowości nauczycielskiej w nowej szkole łączy się prawo wyboru. Reforma edukacji stworzyła pedagogom niespotykaną dotychczas możliwość podejmowania samodzielnych decyzji, odnośnie koncepcji kształcenia, doboru środków dydaktycznych. Jedyne ograniczenie, jakie pojawiło się w tej sferze, to spełnienie warunku realizacji Podstawy programowej. Elżbieta Mikos w artykule Polonista w gimnazjum. Między swobodą a koniecznością wyboru koncepcji kształcenia mocno akcentuje niebezpieczeństwo znalezienia się w pułapce - z jednej strony bogata oferta programowa, z drugiej zaś, często jej niedoskonałość, która musi niejako być przedmiotem zainteresowania nauczyciela. Bo żeby wybrać, trzeba poznać. I dobrze jest, jeśli nauczyciel posiadł kompetencję właściwej oceny programu, potrafi zbudować w'0-kól danej oferty katalog zalet i wad i ma świadomość konsekwencji swojego wyboru. Elżbieta Mikos mocno podkreśla, że przy wyborze programu nauczania należy postawić zasadnicze pytania o przyjętą i realizowaną przez program koncepcję kształcenia oraz w jakim stopniu uwzględnia ona postulat podmiotowości ucznia (kwestią podmiotowości zajmuje się także Wiesława Wańtuch w artykule Samouczki - wobec podmiotowości ucznia i nauczyciela). Przepisy prawa oświatowego pozwalają co prawda modyfikować programy z listy ministerialnej, jednak taka modyfikacja pociąga za sobą niebezpieczeństwo. Jeśli bowiem oferta programowa jest spójną, dobrze zorganizowaną całością, wyrażającą określoną koncepcję kształcenia i wychowania człowieka ku wartościom (a takie powinny być rozstrzygnięcia współczesnej dydaktyki), modyfikując i wprowadzając zmiany, nie ustrzec się pomyłek i wpadek. Praktyka szkolna wskazuje, że często w tych zmianach najważniejszą niestety rolę odgrywa czynnik czasowy (dla wielu jeszcze nauczycieli realizacja programu nauczania jest priorytetowym działaniem).

Mówiąc o spójności koncepcji kształcenia z programem nauczania jako jego merytorycznej i metodologicznej obudowie, nie można pominąć jeszcze jednej istotnej kwestii, która powinna być przedmiotem uwagi przy wyborze podręcznika. Mowa tu o zadaniach formacyjnych. Podręcznik, zdaniem Marii Jędrychow-skiej (Zapis projektu zadań formacyjnych edukacji polonistycznej w strukturze podręcznika gim nazjal-nego) musi być zapisem działań edukacyjnych, które wynikają z wyboru akceptowanej przez siebie filozofii człowieka i są z nią spójne.

Przywołane wyżej stanowiska na temat zależności koncepcji kształcenia z programem nauczania i podręcznikiem, a tym samym ograniczeń, jakie może napotykać w obszarze swobody wyboru nie tylko nauczyciel, ale też autor programu lub podręcznika, stanowią w' książce Podręcznik jako narzędzie kształcenia polonistycznego w gimnazjum przedmiot rozważań nie tylko odnoszący się do wskazanego w tytule etapu kształcenia gimnazjalnego, ale też może i powinien być punktem odniesienia do dyskusji wokół następnego etapu - ponadgimnazjalnego.

Przytoczone wypowiedzi wskazują, że proces uczenia jest ciągiem zdarzeń edukacyjnych rozgrywających się nie tylko w perspektywie obiektywnych uwarunkowań, jakimi są szkolą, sytuacja klasowa - to, co rozgrywa się pod tablicą, ale też tych wewnętrznych rozgrywających się w samych podmiotach, uczestniczących w procesie - nauczycielach i uczniach, razem współistniejących, ale też zachowujących swoją odrębność. W tym kontekście odniesienie się do zaprezentowanych wyżej stanowisk leży u podstaw wszelkich działań edukacyjnych. Bez odpowiedzi na pytanie, najogólniej mówiąc, o koncepcję kształcenia, niemożliwe staje się bowiem autentyczne, oparte na szerokiej refleksji bycie uczestnikiem, a zarazem współtwórcą tak istotnego procesu, jakim jest kształcenie i wychowanie.

Lektura artykułów na temat gimnazjalnego podręcznika wprowadza nas także w problematykę szczegółowy. Jej przedstawienie należy rozpocząć od interesującego artykułu Zenona Urygi Współczesna generacja podręczników literatury dla gimnazjum. Autor podkreśla już poprzez sam tytuł rozważań, że mamy do czynienia z generacją, a więc nowym typem podręcznika. oferującego w znacznej mierze synchroniczną perspektywę opisywania zjawisk ludzkiej kultury i oglądu świata oraz wskazuje, jakie niesie to konsekwencje dla podmiotu działań edukacyjnych, jakim jest uczeń. W artykule zostają także sformułowane wskazania, istotne nie tylko dla nauczyciela - osoby wybierającej podręcznik, ale także dla osoby, chcącej prowadzić wnikliwe badania edukacyjne. Obszary te