9003499529

bieństwa rodzinnego oraz gier językowych" . W okresie przejściowym analizy tego pojęcia będą więc w dużej mierze krytyką stanowiska mówiącego, że rozumienie jest jakimś wewnętrznym procesem zachodzącym w psychice, towarzyszącym niejako używaniu słów a język jest czymś zewnętrznym w stosunku do tzw. zjawisk wewnętrznych (dane doświadczenia, uczucia, emocje). W Dociekaniach autor wskazuje, że w procesie komunikowania się naszym celem nie jest odgadnięcie tego, co ktoś ma na myśli, mówiąc coś, ani „przeniknięcie” przez szatę języka do poziomu prawdziwych znaczeń: „(...) tak przywykliśmy do językowego komunikowania się w rozmowie, że zdaje się nam, jakoby cały dowcip tej komunikacji polegał na tym, iż ktoś drugi chwyta sens moich słów - coś psychicznego - i że niejako wchłania go do swojego umysłu. Jeżeli potem coś jeszcze z tym pocznie, to nie należy to już do bezpośredniego przeznaczenia języka (DF§ 36 i 363). A zatem „rozumieć” znaczyłoby w takich przypadkach coś podobnego jak „przejrzeć , wyjaśnić, w jaki sposób słowa łączą się z owymi stanami i wewnętrznymi danymi doświadczenia . Wittgenstein odrzuca takie psychologizujące stanowisko. Odrzucenie psychologizmu zbiega się także z późniejszą krytyką tzw. języka prywatnego, natomiast dla pojęcia rozumienia istotne jest to, że nie jest ono zjawiskiem wewnętrznym towarzyszącym mówieniu oraz, że cokolwiek uczyniłoby się znakiem rozumienia, nie można byłoby udowodnić, że właśnie ten znak adekwatnie oddaje istotę rozumienia. Odchodząc od mentalistycznego ujęcia rozumienia Wittgenstein skupia się na behawioralnych przejawach tego zjawiska oczywiście w odniesieniu do zachowań językowych. Wyróżnia więc różne, najczęściej współwystępujące ze sobą, kryteria rozumienia, np.

wiedza o tym, jak używa się danego słowa, jak reaguje się na jego użycie przez innych

281

oraz jak wyjaśnia się, co ono znaczy, kiedy nas o to pytają (DF§ 269)    . Istnieją więc

różne typy rozumienia, tak jak istnieją różne gry językowe powiązane podobieństwami rodzinnymi. Przykładem jest choćby estetyka, gdzie rozumienie wiersza lub utworu muzycznego różni się od rozumienia zachowania ludzi w trakcie komunikowania się lub od gry językowej metafizyki, gdzie rozumieć znaczy „przejrzeć” czy „przeniknąć”. Na dro-

²⁷⁸    Platonizujące ujęcie rozumienia było charakterystyczne dla Frege'go oraz Russela. Ich koncepcje stały się inspiracją dla autora Traktatu. Por. np. H.-J. Glock: Słownik Wittgensteinowski. Tłum. M. Hemik i M. Szczubiałka. Warszawa 2001, s. 401.

²⁷⁹    L. Wittgenstein: Z analiz językowych rozumienia. W: Wokół rozumieniaPhiloso. Studia i szkice z hermeneutyki Red. G. Sowiński. Kraków 1993, s.183. Jest to fragment tekstu L. Wittgenstein a: Philosophical grammar.

²⁸⁰    Ibidem, s. 180.

²⁸¹    Por. także: H.- J.Glock: Słownik..., s. 304.

102