9003499587

tego filozofa, uwzględniać w ogóle teksty, które nie zostały przez niego samego potrak-towane jako teksty filozoficzne i nie miały być opublikowane' . Mimo wszystko trzeba przyznać, że niepublikowana dotychczas spuścizna Wittgensteina mówi nam wiele o jego spojrzeniu na życie oraz o tym, jaki był jego stosunek do czasów, w których żył, to zaś, jak można przypuszczać, rzuca światło na wiele niejednoznacznych fragmentów jego „główniaków”. Na przykład w Posłowiu do Uwag różnych⁵⁹ G.H. von Wright podkreśla, że celem „późnej” filozofii Wittgensteina jest zmiana sposobu życia, która sprawi, że pytania filozoficzne staną się zbędne, że problemy filozoficzne zostaną wyeliminowane. Problemy te są bowiem zakorzenione w Lebensweise, w sposobach życia ludzi, w aspektach kultury i cywilizacji, do których należał sam Wittgenstein. Nie dziwi zatem to, że w rozmowach i listach bardzo krytycznie wypowiadał się na temat współczesnej cywilizacji, światopoglądu naukowego, postępu i dominacji techniki. Jak już wspomniałem, Wittgenstein pisał tylko o języku i tylko w granicach języka, dlatego w jego tekstach nie znajdziemy nigdzie żadnego dłuższego wywodu dotyczącego bezpośrednio zagadnień filozofii społecznej. Zdaniem Wrighta, Wittgensteinowska „choroba cywilizacji” przejawia się właśnie w pewnych formach życia i grach językowych, dlatego też droga do zmiany sposobu życia wiedzie przez filozofię języka. W tym kontekście trzeba też podkreślić, że - mimo pewnych pozorów - Wittgenstein wykazywał „głęboką świadomość historyczną” wskazując na to, że jego filozofia nie jest niezmienna i ponadczasowa (taką miała być w Traktacie), lecz jest filozofią jego czasów i na miarę jego czasów⁶⁰.

Na zakończenie można wysnuć wniosek, że w obliczu wspomnianych już kłopotów interpretacyjnych dzieła Wittgensteina, rozbieżność interpretacji oraz ich, można powiedzieć, ewolucja, jest proporcjonalna do zmieniających się horyzontów interpretacji. Im mniej jednoznaczny jest sens tekstów austriackiego filozofa, tym większe pole do interpretacji, które dają przecież także pewien obraz współczesności. Wspomniany już G. H. Von Wright stwierdza: „Dzisiaj wpływ Wittgensteina odczuwa się coraz mocniej w wielu różnych sferach, ma on jednak charakter mniej wyrazisty i bezpośredni, przez co trudno objąć go jedną formułą. Ogólnie mówiąc, można zaobserwować, że wpływ ten przenosi się z filozofii kanonicznie analitycznej na myślenie z kręgu tradycji fenomenolo-

⁵⁸    Ibidem, s.100.

⁵⁹    G. H. Wright: Wittgenstein i jego czasy. W: L. Wittgentein: Uwagi różne. Tłum. M. Szczubiał-ka. Warszawa 2000., s. 155

⁶⁰    Ibidem.

28