Geologia 4
SKAA
Y METAMORFICZNE
Definicja i cechy charakterystyczne
Ten typ skał powstaje w skorupie ziemskiej na skutek przeobrażenia
(metamorfozy) wcześniej istniejących skał. Czynnikami działającymi w
tym przypadku na skały poddane procesowi metamorfizmu są: wysokie
ciśnienie i temperatura. W wyniku procesu metamorfizmu w pierwotnej
skale mogą zajść zmiany zarówno w składzie mineralnym, jak w
strukturze i teksturze. W zależności od warunków w jakich powstały
wyróżniamy następujące typy metamorfizmu:
- dynamiczny (kinetyczny)  czynnikiem przeobrażającym jest
ciśnienie, które powoduje przebudowę strukturalną,
- termiczny (kontaktowy)  czynnikiem przeobrażającym jest
temperatura, która powoduje przebudowę mineralną,
- regionalny  czynnikami przeobrażającymi są ciśnienie
i temperatura, które powodują przebudowę mineralną
i strukturalną.
Struktury wyróżniamy za pomocą wielkości blastów i stosunków między
nimi. Krystaloblasty (blasty) są to kryształy wzrosłe w warunkach
metamorficznych. Proces ten nazywamy blastezą. Struktury wyróżniamy
za pomocą wielkości blastów i stosunków między nimi.
Prawie wszystkie skały mają strukturę FANEROBLASTYCZN
 czyli
blasty są widoczne gołym okiem.
Ze względu na różnice między nimi wyróżniamy:
- HOMEOBLASTYCZN
 wszystkie blasty jednakowych rozmiarów,
- HETEROBLASTYCZN
 blasty różnych rozmiarów.
Ze względu na kształt blastów wyróżniamy:
- GRANOBLASTYCZNA  blasty o pokroju izometrycznym,
- LEPIDOBLASTYCZNA  blasty o pokroju płytkowym lub
blaszkowym,
- NEMATOBLASTYCZNA  blasty o pokroju słupkowym lub
pręcikowym.
Tekstura skał metamorficznych jest zawsze zbita, bezładna lub
uporządkowana. W wyniku działania jednokierunkowego ciśnienia
następuje uporządkowanie minerałów równoległe do siebie dłuższymi
osiami kryształów. Powstają wtedy często jak gdyby warstewki, a tekstura
taka nosi nazwę liniowej (równoległej). Niekiedy tworzy się tekstura
łupkowa. W takim przypadku obserwujemy zdolność do łatwego dzielenia
się skały wzdłuż równoległych do siebie płaszczyzn. Wyróżnia się też
1
Geologia 4
teksturę oczkową i gnejsową. Wiele skał metamorficznych ma jednak
teksturę bezładną.
Skład mineralny skał metamorficznych zależy w dużym stopniu od skały
wyjściowej. Większość wcześniej opisywanych minerałów skałotwórczych
wytrzymuje proces metamorfizmu. Znikają w procesie przeobrażenia skał
np. minerały ilaste. Pojawiają się również nowe minerały,
charakterystyczne wyłącznie dla tej grupy skał, jak np.: talk, korund,
cyanit (dysten), sylimanit, andaluzyt, serpentyn, granaty lub grafit.
Niektóre minerały, jak np. granaty zwiększają znacznie swój udział w
składzie mineralnym w stosunku do składu skały wyjściowej.
Metamorfizm powoduje zmiany składu mineralnego i chemicznego skał
oraz ich struktury i tekstury. W zależności od głębokości na której
zachodzi wyróżniamy trzy strefy metamorfizmu:
" EPI na głębokości 6 - 10 km przy temperaturze od 200 �C do 400 �C,
" MEZO na głębokości 10 - 18 km przy temperaturze 400 �C do 700 �C,
" KATA na głębokości 18 - 30 km przy temperaturze 700 �C do 900 �C.
Ze względu na genezę skały metamorficzne dzielimy na: dyslokacyjne,
regionalne, impaktowe, kontaktowe, ultrametamorficzne i
metasomatyczne.
- do produktów metamorfizmu dyslokacyjnego zaliczamy: kataklazyt,
mylonit, blastomylonit, mylonit i łupek amfibolowy,
- do produktów metamorfizmu regionalnego zaliczamy: keryt (odmiany:
albertyt, impsonit), zeolityt, fyllit, szungit, łupek grafitowy, kwarcyt,
kwarcyt grafitowy, łupek kwarcytowy, łupek kwarcowo-serycytowy,
łupek kwarcowo-albitowo-muskowitowo-chlorytowy, łupek albitowo-
epidotowo-kwarcowy, zieleniec, łupek zieleńcowy, łupek talkowy, łupek
mikowy, wapień krystaliczny, marmur, erlan, amfibolit, gnejs, leptyt,
łupek glaukofanowy (synonim: glaukofanit), łupek lawsonitowy, granulit
i eklogi,
- do skał kontaktowych zaliczamy: koks naturalny, antraksolit (odmiany:
kiskeit, thucholit), hornfels, marmur kontaktowy (odmiany: marmur
brucytowy, predacyt), szmergiel i sanidynie,
- do skał ultrametamorficznych zaliczamy: migmatyt i piribolit,
- do skał metasomatycznych zaliczamy: granitoidy, charnockit, biotytyt,
albityt, fenit, czaroit, adinol (odmiany: rogowiec, spilozyt, desmozyt,
łupek adinolowy), grejzen, skarn, marmur, serpentynit (odmiany:
żmijowiec, ofikalcyt), nefryt, skała talkowo-chlorytowa, listwenit i
rodingit.
2
Geologia 4
Krótki przegląd ważniejszych skał przeobrażonych:
Skały przeobrażone powstające ze skał osadowych
Kwarcyt jest skałą powstającą ze skał osadowych, zbudowanych w
przeważającej części z krzemionki (np. piaskowce o lepiszczu
krzemionkowym lub skały krzemionkowe). Jest to skała praktycznie
monomineralna, składająca się z kwarcu, a więc bardzo twarda i niemal
idealnie odporna na wietrzenie (zwłaszcza chemiczne). Może być
zabarwiona np. związkami żelaza na kolor od szarego do brunatnego.
Skała o teksturze nieuporządkowanej. Stosunkowo słabo
zmetamorfizowane kwarcyty (nazywane również piaskowcami
kwarcytycznymi) budują pasmo A
ysogór w Górach Świętokrzyskich. Poza
tym spotykamy je lokalnie w Tatrach Zachodnich i w Sudetach.
Marmur powstaje jako produkt przeobrażenia wapieni i dolomitów. Jest to
również skała praktycznie monomineralna, zbudowana z krystalicznego
kalcytu, w związku z czym silnie reaguje z HCl.
Najbardziej znane są w Polsce marmury pochodzące z okolic Wałbrzycha o
kamieniarskiej nazwie  Marianna", zabarwione na kolory: różowy,
zielonkawy lub szary. Szare marmury występują również w woj. opolskim.
Stosowane powszechnie jako wykładziny pionowe i poziome.
3
Geologia 4
Skały przeobrażone powstające ze skał magmowych
Gnejs ma w zasadzie ten sam skład mineralny co granit. Charakteryzuje
się on na ogół lepiej lub gorzej wykształconą teksturą liniową. Gnejsy
występują w wielu pasmach Sudetów, np. w Górach Izerskich, w Masywie
Śnieżnika i in., a także w Tatrach Wysokich. Wykorzystywany jest lokalnie
jako kruszywo.
4
Geologia 4
Zieleniec charakteryzuje się zielonkawą barwą (stąd jego nazwa),
drobnoziarnistą strukturą i na ogół słabo zaznaczoną liniową teksturą.
Powstaje ze skał magmowych obojętnych (dioryt, gabro). Występuje w
Górach Kaczawskich.
Amfibolit jest zbudowany prawie wyłącznie z amfiboli i stąd zwykle
prawie czarna lub czarna barwa. W strukturze tej skały obserwujemy
często duże zróżnicowanie wielkości kryształów. Występuje w wielu
rejonach Sudetów. Oprócz wymienionych najczęściej spotykanych skał
przeobrażonych, na terenie Polski, a zwłaszcza w Sudetach możemy
spotkać wiele odmian tzw. łupków metamorficznych (krystalicznych).
Ta ogólna nazwa obejmuje wszystkie skały przeobrażone, które mają
wyraz
ną teksturę łupkową. Ich skład mineralny jest bardzo różny. Nadaje
5
Geologia 4
im się szczegółowe nazwy od dominujących minerałów, np.: łupki lalkowe,
łupki łyszczykowe itd.
6