9580798309

ficznym dla romantycznej strategii rozwijania świata poetyckiego oraz właściwą tragizmowi dysonansowością; jest w' pełni konsekwentna lecz heterogeniczna. Dlatego należałoby pogodzić przypomniane przed momentem formuły Górskiego i Weintrauba, dokonując zresztą niezbędnej inwersji oraz przyznając tej drugiej formule zarówno szerszy sens jak i nadrzędną funkcje. Azatem: potępienie prometeizmu i przezwyciężenie tytaniz-mu. Nawet i to sformułowanie jest jednak zaledwie wstępną propozycją rozwiązania problemu.

Bo przecież tytanomachia, która rozgrywa się w wielkiej Improwizacji, w scenie V ustąpi swoistej teoantropodycei, zwiastowanej przez ks. Piotra. Więcej, trzebea spojrzeć z perspektywy buntu na scenę pojednania (rekoncyliacji); i na odwrót - jakkolwiek wydałoby się to paradoksalne - ujrzeć noc tytanomachi w świetle mesjanistycznego proroctwa. Okaże się wtedy, że źródła tych scen (Biblia, teozofia, idealizm magiczny, filozofia aktywistyczna, tytanizm bajroniczny) są w niemałej części wspólne. Jeśli wymienione inspiracje ideowe usytuujemy wobec trafnie wskazanego i odpowiednio zinterpretowanego mitu antropologicznego, wówczas przeobrażenie Konrada w męża Czterdzieści i cztery, przeciwnika i oszczercy stwórcy w pośrednika między Chrystusem a narodem i ludzkością okaże się zrozumiałym i konsekwentnym następstwem zdarzeń. Ale to już rzecz dalsza. Badania przeprowadzone przez Vaclava Cemego wykazały²⁶, ze tytanizm pierwszej połowy XIX wieku zwraca się, jak starożytny półbóg, przeciw niebu, nie po to jednak, by zająć miejsce bogów, lecz w imię pełnego człowieczeństwa. Ideał ten jest wyrażany za pomocą literackich postaci indywidualistów - ludzi wolnych i moralnie autonomicznych. Rozum i uczucie moralne dyktują im tę postawę i usprawiedliwiają bunt przeciw stanowi rzeczy, który zaistniał z woli Boga. Za zło bowiem sam Bóg jest odpowiedzialny; jawi się on bądź to jako Wolterowski niefortunny twórca, bądź wprost jako prześladowca ludzi i nawet swojego Syna - Chrystusa (na co on odpowiada buntem). Tradycyjna wiara jest traktowana znów - jak za czasów oświecenia - w kategoriach obrażających rozum, uświęconej przez zabobon ignorancji. Prócz

antropocentyzmu i racjonalizmu, cechą znamienną dla postawy tytanicznej jest

/ , _#

również dążenie meliorystyczne: szukanie sposobów zaradzenia złu społecznemu i politycznemu zbliża ten nurt ideologiczny do socjalizmu utopijnego.

Bunt tytaniczny nie ogranicza się do prób detronizacji Stwórcy; bywa On utożsamiany z samą zasadą zła, rehabilitacji zaś doświadczają jego prze-

Zob. V. Ćerny, Es soi sur le titanisme clans la poesie romanlique entre 1815 et 1850, Prague 1935.

31

26