9621685912

Historia

należało 10 jezuitów, w tym czterech uczonych zajmujących się naukami humanistycznymi: Jan Chrzciciel Albertrandi - historyk, publicysta, redaktor i wydawca Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych oraz założyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk w 1800 r. Współpracował z nim Józef Koblański, który również zajmował się naukami historycznymi. Podobnie jak Adam Jakukiewicz, profesor historii w Szkole Rycerskiej i wizytator szkól Komisji Edukacji Narodowej oraz Grzegorz Kniażewicz, który odznaczył się nie tylko jako historyk, ale również jako twórca nowej metody upraw. Walory intelektualne jezuitów doceniał także król Stanisław August Poniatowski, w sławnych obiadach czwartkowych uczestniczyło wielu intelektualistów, m.in. wspomniany A. Naruszewicz, znakomity komediopisarz polskiego Oświecenia Franciszek Bochomolec, twórca polskiej terminologii matematycznej Andrzej Gawroński, ponadto Ignacy Nagurczewski, Grzegorz Piramowicz, Karol Wyrwicz i Stefan Łuskina. Wiek walki o swoją państwowość był dla Towarzystwa Jezusowego próbą odnalezienia się w nowej rzeczywistości. Uczeni XIX-wieczni nadali nowy kierunek badań, próbując sprawiedliwie ocenić wkład jezuitów do nauki, kultury i edukacji. Stanisław Załęski SJ - autor dzieła kontrowersyjnie zatytułowanego Czy jezuici zgubili Polskę?, spowodował jednocześnie wzrost zainteresowania czytelników wielobie-gunową działalnością Towarzystwa Jezusowego. Jedną z wybitniejszych postaci przełomu XIX i XX w. jest Stanisław Bednarski SJ, którego Upadek i odrodzenia szkól jezuickich w Polsce oparty na bardzo bogatym zagranicznym materiale źródłowym został nagrodzony przez Polską Akademię Umiejętności.

1-24 Świat nauki dwudziestolecia międzywojen-

- nego oraz powojenny może poszczycić się takimi nazwiskami uczonych jezuitów jak: Jan Poplatek, Bronisław Natoński oraz zmarły w czerwcu 2006 r. Ludwik Piechnik - autor dzieła Dzieje Akademii Wileńskiej (1570--1773) oraz Powstanie i rozwój jezuickiej „Patio studiorum” (1548-1599). Podwaliny

pod nowoczesne przechowywanie źródeł archiwalnych zbudował Eugeniusz Raczek SJ. Penetrowanie watykańskich archiwów oraz mikrofilmowanie poloników, a następnie przekazywanie ich do kraju rozpoczęło w pełni świadomy etap trwałego i nowoczesnego przechowywania cennych zbiorów archiwalnych. Kontynuatorami dzieła zostali Hieronim Fokciński SJ, Wiktor Gramatowski SJ, Ludwik Grzebień SJ, którzy realizując dalekosiężne plany zgromadzili wokół siebie kompetentnych współpracowników: Marka Inglota SJ oraz Szanownego prelegenta III Warsztatów Historyczno - Archi-wialnych Andrzeja Pawła Biesia SJ. Współpraca zaowocowała opublikowaniem pięciotomowe-go dzieła zwierającego katalogi i inwentarze jezuickich poloników z Archiwum Rzymskiego. Monumentalne prace są cenną pomocą dla naukowców nie tylko polskich ale również europejskich⁶.

Badacze korzystający ze źródeł jezuickich, z pełnym uznaniem podchodzą do skrupulatnej i bogatej dokumentacji, która była sporządzana z wielką dokładnością w trzech kopiach: dla miejscowego kolegium, dla prowincji oraz dla generała w Rzymie. Skutkiem kasacji zakonu, były zniszczenia wielu cennych dzienników zakonników, nekrologów i tekstów z przysięgą ślubną, które znajdowały się w archiwach domowych. Skarbnicą wiedzy kulturowo-obyczajowej jest opracowany przez Jana Wielewic-kiego SJ Dziennik spraw domu zakonnego oo. Jezuitów i św. Barbary w Krakowie 1630--1639■ Pod koniec wieku XIX generał zakonu powziął zadanie uporządkowania, a następnie udostępnienia naukowcom zbiorów Towarzystwa Jezusowego. Powstał kanon wyselekcjonowanych działów, w skład którego wchodziły: epistole (korespondencja oficjalna i prywatna, akta fundacyjne, nekrologi, księga zwyczajów oraz regesty), congregaciones (materiały najważniejszych organów, sprawozdania z kongregacji w prowincjach), institutiones (autobiografie św. Ignacego, konstytucja, nadane przywileje), sociatis (dzieła czołowych historyków

Konspekt nr 2/2007 (29)