9621686870

Fizjolonematy, psychofonematy i głoski. 61

ale wykonywaną nie końcem, lecz grzbietem języka, a nadto ubocznie dołącza się płaski układ warg. Mamy tu więc do czynienia z trzema odmiankami (warjantami) głoski [t]. Podobnie głoska [a] w wyrazie daj ma inną nieco artykulację, niż w wy-razie dal: są to dwie odmianki głoski [a], przednia i tylna.

Ten fakt występowania głoski w różnych odmiankacli pociągać, zdawałoby się, powinien podobną różność odmianek jednego i tego samego fizjofonematu. Odmiankom, naprzykład, głoski [t]: [t], [t^u], [t'j powinny, jakby się zdawało, odpowiadać warjanty fizjofonematu [ć]: [ćj, [£“], [£'] ¹). W rzeczywistości jednak układ stosunków bywa inny, gdyż różnym warjantom jednej i tej samej głoski odpowiada jedna tylko odmianka fizjofonematu; naprzykład, warjantom głoskowym [t], [t^u], [t'j odpowiada w poczuciu językowem polskiem jedna tylko odmianka fizjofonematu [i].

Pochodzi to stąd, że postrzeżenia nie są prostą reakcją na działające zzewnątrz podniety, lecz w ujmowanej przez świadomość właściwej sobie treści są zależne od tych przedstawień pamięciowych, z któremi się kojarzą. Fizjofonemat, jako postrzeżenie głoski, nie jest więc prostem odbiciem głoski; składająca się na niego treść przedstawieniowa nie wytwarza się jako prosta reakcja psychiczna na zewnętrzną podnietę głoski, lecz powstaje w wyniku zlania się tego bezpośredniego wrażenia z kojarzącem się z niem przedstawieniem pamięciowem, czyli psychofonematem. O jakości fizjofonematów rozstrzyga nie tyle objektywna jakość głoski, ile przedewszystkiem jakość odpowiedniego psychofonematu. Ponieważ każdej wyodrębnionej w świadomości językowej głosce, pomimo różności jej artykulacyjnych warjantów, odpowiada zaAvsze jeden psychofo-nemat, więc i fizjofonematy tej głoski bywają zazwyczaj przez poczucie językowe ujmowane w jednej tylko odmiance, mianowicie, tej, która swoją treścią odpowiada psychofonematowi. Żeby

‘) Zwykła litera w nawiasie oznaczać tu ma głoskę, litera kursywiana w nawiasie — fizjofonemat, a litera kursywiana bez nawiasu oznaczać będzie w dalszym toku rozważań psychofonemat.