II. Prawo karne

1. Mir („ręka pańska”) - konstrukcja miru ułatwiała ściganie z urzędu i karanie za przestępstwa stanowiące groźbę dla porządku i bezpieczeństwa publicznego.

Rzecznikiem miru był panujący. W wypadku złamania miru za czyn przestępny oprócz pieniężnej kary prawnej pobierano również karę państwową oraz sądową.

1. Mir miejscowy - obejmował pewne miejsca np. drogi, targi, granice dóbr, domy, pola.

2. Mir osobowy - obejmował pewne kategorie osób np. kobiety, Żydzi.

3. Mir mieszany - obejmował zarówno osobę jak i miejsce jej pobytu np. mir arcybiskupa, mir sądowy.

2) Związek przyczynowy i wina

Karano, gdy zdarzył się fakt, który można było powiązać z osobą sprawcy, nie wnikając czy było to przestępstwo umyślne, nieumyślne czy też przypadkowe.

Statuty Kazimierza Wielkiego odróżniały winę umyślną od nieumyślnej (kazuistycznie).

3) Przypadki wyłączające przestępczość

1. Początek - podczas zaczepki słownej albo czynnej przeciw danej osobie, komuś z jej bliskich lub poddanych. Powodowała bezkarność czynu skierowanego przeciw zaczepiającemu. Nie istniało pojęcie przekroczenia granicy obrony koniecznej.

2. Wykonanie odwetu (zemsty).

3. Wykonywanie przez wierzyciela uprawnień wynikających z odpowiedzialności umownej.

4. Zabicie polnego złodzieja, kobiety nierządnej, wywołańca lub złodzieja złapanego na gorącym uczynku.

4) Rodzaje przestępstw - kryterium rozróżniające - sposób ścigania.

Wszystkie przestępstwa dzielono na:

1. Publiczne

2. Prywatne

PRZESTĘPSTWA PUBLICZNE - ścigane były z urzędów, ścigał aparat państwowy: kasztelan, starostowie ewentualnie justycariusze.
1.	Przeciwko panującemu	Gwałtowne odebranie władzy. Zamach na jego życie. Zbrodnia obrazy majestatu.
2.	Zdrada	Poddanie zamku nieprzyjacielowi. Sprowadzenie nieprzyjaciela do kraju. Bunt przeciwko władcy.
3.	Przeciwko panującej religii	Herezja.
4.	Przeciwko interesom skarbowym państwa	Nienależne domaganie się świadczeń od żup królewskich. Zabór przez urzędników części dochodów należnych skarbowi. Używanie w obiegu monety obcej. Fałszerstwo monety i puszczenie jej w obieg.
5.	Przeciwko władzom i sądom	Wyciagnięcie miecza w obecności monarchy. Zranienie kogoś w jego obecności króla lub starosty. Czyny popełnione w obliczu sądu, niewykonanie wyroku. Opór wobec władzy przeprowadzającej egzekucję.
6.	Przestępstwa urzędnicze	Najcięższe to wymuszenie łapówek przez urzędników sadowych.
7.	Łotrostwa	Uprawiany rabunek i kradzieże.

Rosnąć będzie ilość przestępstw ściganych z urzędu.

PRZESTĘPSTWA PRYWATNE - ścigane na wniosek poszkodowanego lub jego rodziny.
1.	Mężobójstwo	Zabójstwo szlachcica karane było oprócz główszczyzny także karą państwową. Kwalifikowane wypadki: krewnobójstwo zabicie szlachcica w jego domu
2.	Uszkodzenie ciała	Zranienia Rany krwawe Rany sine Okaleczenia Obcięcie części ciała Ochromienie
3.	Obraza czci	Rozróżniano obrazę: Czynną - spoliczkowanie, obraźliwe gesty. Słowna - pogarda, potwarz, znieważenie - użycie obelżywych słów. Obrazą było także zarzucenie komuś przestępstwa. Chroniono zarówno cześć mieszczanina jak i szlachcica. Wymiar kary był zależny od przynależności do danego stanu. Sama ochrona prawa należała się każdemu.
4.	Gwałty	Każde przestępstwo z użyciem siły. Gwałt na osobie - porwanie (bez zgody), bezprawne uwięzienie, zgwałcenie kobiety. Gwałt na majątku - podpalenie, rabunek, naruszenie spokojnego posiadania. Kradzież - rozróżniona zwykła od zawodowej. Szkody majątkowe (w polu, w lesie). Uprowadzenie cudzego niewolnika.
5.	Podpalenia	Bardzo surowo karane.
6.	Kradzieże	Kwalifikowane - na dworze króla lub rycerza, kradzież koni ze stada, nocna kradzież zboża. Stosowano kary okaleczające, złodziei zawodowych karano śmiercią.
7.	Inne	Konkretne rodzaje podżegania do przestępstwa lub pełnomocnictwo w dokonaniu, naruszenie bezpieczeństwa życia lub mienia traktowano jako odrębne przestępstwo.

• Statuty Kazimierza Wielkiego za gwałty i kradzieże obok kary prywatnej wprowadzały także karę państwową.

5) Odpowiedzialność indywidualna i zbiorowa

Kary na życiu/zdrowiu ponosił sprawca.

Kary pieniężne w tym konfiskata majątku spadały na rodzinę skazanego pozostającą z nim w niedziale.

• Niezwykle rzadko stosowano odpowiedzialność zbiorową.

• Statuty Kazimierza Wielkiego ustanawiają, że jeśli w karczmie doszło do bójki po ciemku, w której ktoś zginął odpowiada zawsze ten kto zgasił świece.

Odpowiedzialność zbiorowa ograniczała się do:

1. Kręgu najcięższych przestępstw - stanowiły formę zaostrzenia represji karnej. Karano wywołaniem i nawet śmiercią członków rodziny w razie zbrodni przeciwko panującemu.

2. Karę za zabójstwo ponoszą wszyscy mieszkańcy opola, jeśli nie będą szukać przestępcy.

6) Rosnąca indywidualizacja kary

• Statuty Kazimierza Wielkiego wprowadzały zasadę, że ojciec nie odpowiada za syna (i odwrotnie).

• Tylko w razie napadu i zamordowania szlachcica we własnym domu wszyscy uczestnicy napadu odpowiadali na równi.

• Za szkody i krzywdy wyrządzone przez parobka odpowiadał jego pan.

• Ograniczenie odpowiedzialności podżegaczy i pomocników.

7)Wróżda

• Zabójstwo rycerza powodowało powstanie wróżdy pomiędzy rodziną zmarłego a rodziną zabójcy i uprawniało do odwetu. Prawo uznawało je, dążąc jedynie do jego ograniczenia.

• Odpowiedź - obowiązek uprzedniego formalnego zapowiedzenia odwetu.

• Jeśli strona chciała dokonać odwetu musiała publicznie „obwołać zabójcę” w czasie pogrzebu lub 6 miesięcy po nim.

• Odpowiedź musiała być wpisana do ksiąg sądowych i przez woźnego 3-krotnie zapowiedziana na rynku.

• Zakazano odwetu wobec zabójcy, który chciał stanąć przed sądem, a więc nie uchylał się od odpowiedzialności.

• Państwo popierało formy ugodowego załatwienia sporu pojednanie (jednanie).

• Winny musiał zapłacić główszczyznę i dopełnić pokory.

• Stosowano ją tylko między równym stopniem w hierarchii społecznej.

• Zabójca wraz z towarzyszącym mu orszakiem, obnażony do pasa z mieczem wydobytym do połowy pochwy, przystępował do krewnych zabitego i prosił o przebaczenie.

8) Zasady wymiaru kary

• Rozwój kar zmierzał do dostosowania jej do rozmiaru przestępstwa.

• Dostosowanie kary do przestępstwa występowało w prawach pierwotnych zazwyczaj w postaci talionu (takie kary były rzadkie).

• Częstsze były kary odzwierciedlające,dostosowane do charakteru czynu (talion symboliczny).

• Życie, zdrowie, majątek osób należących do stanów uprzywilejowanych pozostawały pod szczególną ochrona prawną.

• Obowiązkowa kara śmierci bez możliwości zamiany na karę pieniężną mieszczan lub chłopów za zabójstwo szlachcica.

• Recydywa była okolicznością obciążającą.

• Recydywistą była osoba trzykrotnie osądzona za takie samo przestępstwo.

• Podobnie gorący uczynek - złapanie złodzieja na gorącym uczynku prowadziło do zaostrzenia represji.

• Pozostawienie na łasce - sankcja fakultatywna za niektóre przestępstwa np. naruszenie miru, czci rycerskiej czy czci kobiecej.

• W wypadku popełnienia kilku przestępstw, kary kumulowały się.

RODZAJE KAR
1.	Kara śmierci	Najdawniejsza forma: ukamienowanie. Zwykła: ścięcie, powieszenie. Kwalifikowana: ze szczególnym okrucieństwem. Za podanie grodu groziło ukrzyżowanie. Inne kary: ćwiartowanie, palenie żywcem na stosie, łamanie kołem. Przy przestępstwach pospolitych takich jak: zabójstwo, rabunek, kradzież karę śmierci stosowano jeśli skazany nie był w stanie uiścić kary pieniężnej.
2.	Kara proskrypcji - wywołanie	Powodowało fikcyjną śmierć. Majątek wywołańca ulegał konfiskacie, jego żona mogła wyjść ponownie za mąż, a jego samego można było bezkarnie zabić.
3.	Kary niewoli i wygnania	Początkowo jako złagodzenie kary śmierci. Skazanego oddawano w niewolę albo sprzedawano do obcych krajów.
4.	Konfiskata majątku	Występowała początkowo wspólnie z karami proskrypcji lub śmierci. Kara ta była bardzo korzystna dla władcy.
5.	Kary mutylacyjne	Polegały na odcięciu kończyny.
6.	Kary pieniężne - kompozycja	Ustalenie stałych kar pieniężnych za określone przestępstwo miało charakter początkowo wykupu od kary śmierci lub mutylacji. Kary krwi posiadały stałe odpowiedniki w karach pieniężnych. Wobec winnego, nie będącego w stanie się wykupić, stosowano karę na życiu lub ciele. Dzielono na: Publiczne - pobierał je książe, a w dobrach posiadających immunitet - ich pan z tytułu posiadanych uprawnień. Prywatne - (zwane płatem), przypadały powodowi jeśli wygrał sprawę. Najwyższa kara - 70 grzywien („niemiłościwa”). Kary wielkie - 15 albo 10 grzywien. Kary małe - 6 grzywien lub kara trzysta. Pieniężne kary prywatne otrzymywał pokrzywdzony lub jego rodzina. Od odszkodowania kara prywatna różniła się tym, że jej wysokość była z góry ustalona zwyczajowo, a nie zależała od wysokości konkretnej szkody. Główszczyzna - suma składana za głowę zabitego. Nawiązka - płacona za okaleczenie, zranienie albo pobicie.
7.	Kary na życiu i ciele w późniejszym średniowieczu	Śmiercią karano w szczególności rabusiów i zawodowych złodziei. Karą śmierci (spalenie) karano heretyków na mocy edyktu wieluńskiego. Stosowano wobec osób, które naruszają interesy skarbowe państwa. Karę śmierci i kary mutylacyjne wykonywał utrzymywany przez miasto kat.
8.	Kary na czci	Stosowane wobec szlachty. Najbardziej dotkliwa była kara infamii. Różnica pomiędzy wygnaniem a infamią polegała na tym, że infamis nie był pozbawiony wszelkich praw, lecz tylko czci szlacheckiej. Nie mógł dzierżyć urzędów, ani wykonywać funkcji wymagających publicznego zaufania, jak również otrzymywać darowizn od króla. Odwołanie zniewagi - należało okupić jak główszczyznę albo odwołać słowami „to cóżem mówił, zełałżem jak pies” i odszczekując je trzykrotnie.
9.	Zakład	Dla zapobiegnięcia jakiegoś groźnego przestępstwa monarcha albo starosta ustanawiał dla każdego wypadku specjalny zakład w oznaczonej sumie.
10.	Kary kościelne	Ekskomunika - wyłączenie ze społeczności chrześcijańskiej. Powodowało to konfiskatę przez władzę miejscową mienia ekskomunikowanego. Interdykt miejscowy - zakaz nabożeństw, udzielania sakramentów i pogrzebów religijnych na terytorium nim objętym. Pokuta - najbardziej powszechna.Odróżniano uroczystą, publiczną i prywatną.

Prawo karne

1) Przestępstwa publiczne i prywatne

Prawo ziemskie

Publiczne - skierowane przeciwko panującemu, państw, instytucjom publicznym i religii.

Prywatne - przeciwko osobom prywatnym.

Prawo wiejskie

Publiczne - bunt, zbójnictwo, przestępstwo przeciw dworowi pana i jego interesom, religii, moralności i dobrym obyczajom. Były to przestępstwa ścigane z inicjatywy władzy dominialnej.

Prywatne - z inicjatywy pokrzywdzonego.

Prawo miejskie

Kryterium podziału była kara.

Publiczne - te, które pociągały za sobą karę publiczną.

Prywatne - winnego skazywano na karę prywatną + grzywnę sądową, zwaną MULKTA.





W konstrukcji przestępstw prywatnych zaszły poważne zmiany.

• Przestępstwa prywatne winny powodować represję karną.

• Zakaz jednania przy mężobójstwie.

• Jeśli krewni zabitego nie wystąpili z oskarżeniem to płacili główszczyznę.

• Jeśli zabity nie miał krewnych, obowiązek wzniesienia skargi posiłkowej spoczywała urzędzie starościńskim.

• Stosowanie w wypadku zabójstwa również kar publicznych: na życiu, ciele lub skazywano na kary wieży podczas gdy kary prywatne kompozycyjne odgrywały rolę coraz bardziej posiłkową.

W wypadku oskarżeń o zdradę lub zbrodnie obrazy majestatu obok oskarżenia z urzędu, które wnosił instygator, wymagano udziału w procesie delatora (tego, który doniósł o popełnieniu przestępstwa i następnie popierał to oskarżenie przed sądem).

W razie nieudowodnienia winy delator ponosił karę równą karze zagrażającej oskarżonemu. Miało to na celu obronę wolności i swobód szlacheckich przez uniemożliwienie monarsze rozprawiania się w drodze sądowej z przeciwnikami politycznymi.

Związek przyczynowy i wina

• Praktyka sądowa przyjmowała, że zranienie może być poczytane za przyczynę śmierci tylko wtedy, gdy rana była poważna, powodująca długotrwałą chorobę łożną, zakończoną zgonem, który nie nastąpił później niż rok od zranienia.

• Rozróżnienie winy umyślnej od nieumyślnej. W drugim przypadku zabójca płacił jedynie główszczyznę.

Okoliczności zwalniające z kary.

• Zabójstwo infamisa lub banity, rabusia, złodzieja złapanego na gorącym uczynku, plebejusza podającego się za szlachcica, osób gwałcących pokój publiczny, a dokonanych przez osoby urzędowe przy wykonywaniu obowiązków służbowych oraz zabójstwo dokonane przez organy starościńskie lub miejskie przy tłumieniu tumultów.

• Instytucja „początku” została ograniczona do granic obrony koniecznej.

• Przypadki szczególne, przy których rezygnowano z wymierzenia kary przy kradzieży niewielkiej ilości jedzenia przez osobę będącą w nędzy oraz uwolnienie od kary za cudzołóstwo w wypadku długotrwałej nieobecności małżonka.

Rodzaje przestępstw

• Crimen laesae maiestatis - Przestępstwo to mogło być popełnione tylko i wyłącznie w stosunku do osoby króla nie obejmowało ono działań zwróconych przeciw członkom rodziny królewskiej.

• Zdrada ojczyzny - Bunty w porozumieniu z nieprzyjacielem, donoszenie nieprzyjacielowi o tajemnicach państwowych, poddanie zamku wrogowi oraz zawiązanie rokoszu.

• Przestępstwa przeciwko religii - Przestępstwo apostazji ograniczone zostało do przejścia na judaizm albo mahometanizm. W dobie kontrreformacji nastąpił powrót do pierwotnej konstrukcji przestępstwa apostazji. Przestępstwa o czary (niemal wyłącznie kobiece). Skazywano przede wszystkim „czarownice” rekrutujące się głównie z biedniejszych warstw ludności, wyjątkowo oskarżano o czary szlachcianki czy kobiety z patrycjatu (najczęściej je uniewinniano).

• Przestępstwa przeciwko moralności i dobrym obyczajom - Homoseksualizm i sodomia były zagrożone kwalifikowaną karą śmierci. Karą śmierci zagrożone było także cudzołóstwo, ale w tym przypadku gdy okazywały się nieraz względne, sądy wiejskie ograniczały się do kar lżejszych lub pokuty kościelnej.

Prostytucja w miastach uprawiana zawodowo pod kontrola miast była tolerowana. Karano prostytucję pokątną.

• Kradzież na szkodę skarbu publicznego

Przywłaszczenie pieniędzy skarbowych oraz rzeczy stanowiących własność państwa.

Zagrożone były karami majątkowymi.

Dopiero w 1710 uznano je za kary publiczne, wcześniej przestępstwem ciężkim publicznym było fałszowanie monety.

• W prawie miejskim za najcięższe przestępstwa uważano bunty i spiski przeciw władzom miejskim, karane w zasadzie śmiercią.

• Przestępstwa przeciwko obowiązującym przepisom pracy

Ich celem było umocnienie władzy rady miejskiej nad plebsem w mieście a pana nad chłopami pańszczyźnianymi na wsi.

Nie wolno było przebywać w murach miasta ludziom bez stałego zajęcia.

• Przestępstwa przeciw pokojowi i porządkowi publicznemu

Gwałty, w szczególności napad na dom szlachcica.

Jeśli w związku z napadem został ktoś zabity lub ciężko ranny, sprawca karany był karą śmierci.

Zaostrzano kary za szczególnie groźne napady na drogach, które karane były kwalifikowaną karą śmierci: wbicie na pal, ćwiartowanie żywcem lub zawieszenie na haku.

Przestępstwa prywatne

Przeciwko zdrowiu i życiu

Zabójstwa „kryminalne” - umyślne, karane ścięciem.

Zabójstwa „cywilne” - nieumyślne, karane karą wieży dolnej w wymiarze 1 roku i 6 tygodni oraz główszczyzną na rzecz zabitego.

Kwalifikowane formy zabójstwa: ojcobójstwo, małżonkobójstwo, dzieciobójstwo i krewnobójstwo. Karane były karą śmierci, infamią oraz konfiskata majątku.

Pojedynki były karalne, stawały się legalne w przypadku zgody udzielonej przez króla. Mimo zagrożenia karami pojedynki były powszechne i na ogół uchodziły bezkarnie.

Celem ograniczenia wróżd wprowadzono karalność odpowiedzi. W prawie miejskim zagrożono to nawet karą śmierci.

W prawie wiejskim wprowadzono karę śmierci za zabójstwo chłopa przez chłopa ( w praktyce karano główszczyzną oraz karami na rzecz pana, gromady i kościoła lub chłostą i pokutą publiczną.

Prawo ziemskie zakazywało jednania w wypadku zabójstwa, w prawie wiejskim było stosowane często. W wypadku jednania nie ograniczano się do wpłaty pieniężnego zadość uczynienia, ale wymagano również od zabójstwo uzyskania przebaczenia od bliskiego zabitego, co wymagało poddania się w procedurze pokory.

Przestępstwa przeciwko wolności i czci

Porwanie kobiety wbrew jej woli (rapt). Porywający karany był infamią w praktyce nieraz też karą śmierci.

Potwarz-kalumnia - przestępstwa przeciwko czci. Potwarzy dokonywano często na drodze drukowania paszkwili.

Przestępstwa przeciwko mieniu

Kradzieże - kwalifikowane (z użycie broni lub z włamaniem) lub zwykłe. Uważano je za przestępstwa hańbiące, karano powieszeniem. Za ciężkie przestępstwo uważano fałszowanie pieniędzy, miar i wag.

Udział w przestępstwie

Nastąpiło ujednolicenie zasad odpowiedzialności osób biorących udział w popełnieniu przestępstwa, wprowadzono zasadę równej kary dla wszystkich współsprawców.

W praktyce karano nadal pomocników w zależności od roli jaką odegrali w popełnianiu przestępstwa.

Wprowadzono zasadę równej kary dla wszystkich współsprawców. W praktyce karano nadal pomocników w zależności od roli jaką odegrali w popełnianiu przestępstwa.

Zasada odpowiedzialności indywidualnej. Wyjątkowo stosowano odpowiedzialność zbiorową, wyłączenie jako środek ochrony stanu szlacheckiego.

Np. karano burmistrza i rajców karą śmierci w wypadku samowolnego skazania szlachcica na karę śmierci przez sąd miejski z powodu gwałtów popełnianych na terenie miasta.

W prawie wiejskim karano rodziców i gospodarzy za złe prowadzenie się dzieci czy służby.

Kary

• Przynależność stanowa wpływała na rozmiar kary.

• Przy zabójstwie czy zranieniu istotne znaczenia miała okoliczność, czy dokonano tego za pomocą broni siecznej, czy palnej (zaostrzała wymiar kary).

• Na złagodzenie kary wpływała okazanego przez winnego skrucha lub uzyskanie przebaczenia ze strony pokrzywdzonego.

• Okolicznościami obciążającymi były: należenie do stanu wyższego niż sprawca, premedytacja, schwytanie na gorącym uczynku, recydywa.

• Prawo chełmińskie - recydywą było popełnienie tego samego przestępstwa po raz drugi.

• Prawo magdeburskie - recydywą było popełnienie tego samego przestępstwa po raz drugi.

• Istniała kumulacja kar.

• Od końca XV w. można zaobserwować w prawie ziemskim stopniowe zaostrzanie kar represji karnej. Objawiało się to w rozpowszechnieniu się kary śmierci, także jej form kwalifikowanych.

• Głównym celem kar stała się prewencja ogólna.

• Stosowano okrutne kary działające na wyobraźnie ludności.

• Egzekucje wykonywano publicznie, zwoływano nieraz całą ludność miasta lub wsi w tym celu. Zwłoki pozostawiano też na widok publiczny na szubienicy aż do całkowitego rozkładu.

• Obok kar na życiu i ciele, skierowanych głównie przeciw mieszczanom i ludziom luźnym, utrzymywały się prywatne kary kompozycyjne które obok wprowadzonej wówczas kary wieży - czasowego więzienia stanowiły podstawowe środki karne skierowane wobec szlachty.

• Praktyka sądów wiejskich była dużo bardziej łagodna. Rzadko stosowano karę śmierci i kary mutylacyjne.

• Łagodniejszej represji karnej odpowiadał jednak o wiele szerszy zakres czynów zakazanych i zagrożonych karami. Ten szeroki zakres personalizacji życia poddańczej wsi wynikał z drobiazgowej reglamentacji bytu chłopskiego, zapewniając dworowi i jego urzędnikom stałą kontrolę nad poddanymi.

• Zakazywano palenia tytoniu, gry w karty lub kości.

• Karami zagrożone było nieuczęszczanie na nabożeństwa, nieuiszczanie świadczeń na rzecz Kościoła, nieobyczajne zachowywanie się.

• Łączenie kar świeckich i kościelnych - nie oddzielano pojęcia przestępstwa od pojęcia grzechu.

Podział kar

Kary śmierci

Zwykłe: ścięcie, powieszenie, utopienie, rozszczekanie.

Kwalifikowane: spalenie na stosie, wbicie na pal, zakopanie żywcem i następnie przebicie kołem, ćwiartowanie, łamanie kończyn itp.

Wobec kobiet stosowano karę topnienia (hańbiąca).

Kwalifikowane kary śmierci poprzedzone były szeregiem udręczeń zadawanych skazańcowi przed jej wykonaniem np.: obcęgi, okaleczanie, piętnowanie, chłosta itp.

W drodze łaski czasami ćwiartowanie i wbicie na pal wykonywano dopiero na zwłokach skazańca.

Kary mutylacyjne

Ich znaczenie uległo zmniejszeniu.

Kary na skórze, piętnowanie, ucięcie ucha.

Stosowano tylko wobec skazańców nie należących do stanów uprzywilejowanych.

Kary odzwierciedlające, nudzące skojarzenia z popełnionych przestępstwem: palenie na stosie podpalaczy, ucięcie ręki za podniesienie jej na rodziców ucięcie palców u krzywoprzysięzcy.

Infamia i banicja

Wyrok skazujący mógł zapaść zarówno w postępowaniu zwykłym jak i zaocznym.

Wywołaniec musiał chronić się poza granicami kraju.

Przez prawo traktowany był jako umarły, a jego majątek przechodził na spadkobierców, jeśli nie uległ konfiskacie.

Banicja

Banita też musiał opuścić granice kraju. W razie ujęcia banity starosta miał go osądzić w wieży, ale nie mógł wykonać na nim wyroku śmierci bez specjalnego zezwolenia króla. Odróżniano:

Banicje wieczystą, która powodowała utratę praw cywilnych i politycznych.

Banicje prostą np. za niewykonanie wyroku sadowego.

Banicja powodowała zawieszenie w urzędzie, nie możność kandydowania do funkcji obieralnych, banita taki nie tracił jednak majątku i czci.

Kary na czci

Kara pręgierza 0 skazanego przywiązywano do stojącego na rynku kamiennego słupa, zwanego pręgierzem.

Karę pręgierza poprzedzała zwykle chłosta, po niej miało nastąpić wygnanie z miasta lub piętnowanie.

Często zamiast pod pręgierzem umieszczano skazanego w klatce żelaznej wystawionej na widok publiczny.

Kuna - w prawie wiejskim odpowiednik pręgierza, polegała na przytwierdzeniu skazańca za szyję zwykle do ściany kościoła, gdzie musiał stać przykuty w czasie nabożeństwa, trzymając czasem w ręku narzędzie przestępstwa lub ukradziony przedmiot.

Gąsior - 2 deski z półkolistymi otworami pomiędzy które wkładano szyję stojącego na czworakach skazańca, także przypominał on gęś.

Kłody - polegały one na zakuciu nóg i rak w 2 belki z otworami zaśrubowanymi ze sobą. Karę tą nazywano również dybami.

Korbacz - bat za pomocą którego była wymierzana najczęstsza kara w prawie wiejskim - chłosta, zwana plagami ( kara wynosiła od 5 do 500 plag).

Kara pozbawienia wolności - kara wieży

Kara za mężobójstwo w wymiarze 1 roku i 6 tygodni.

Stosowana wobec szlachty nie powodowała ujmy na czci.

Mogła trwać od tygodnia do 4 lat i 24 tygodni.

Wszystkie koszty związane z ponoszeniem kary wieży obciążały skazańca.

Wyróżniano karę więzy dolnej i karę wierzy górnej.

Kara więzienia - miała charakter hańbiący, wobec szlachty stosowana wyjątkowo.

Więźniów w miastach okuwano w łańcuchy i zmuszano do ciężkich robót.

Publiczne kary majątkowe

Konfiskata majątku

Np. za nie stawienie się do służby na pospolitym ruszeniu.

Skonfiskowane dobra szlacheckie nie mogły pozostawać w ręku króla, a musiały być nadane innemu szlachcicowi, aby nie ucierpiał ogólnie szlachecki stan posiadania.

Pieniężne kary prywatne

Występowały w postaci główszczyzn i nawiązek.

Wysokość zróżnicowana była ze względu na stan a często i na stanowisko społeczne osoby zabitej lub pokrzywdzonej.

Zabójstwo szlachcica przez szlachcica 240 grzywien (z broni palnej 480).

Zabójca niezależnie od ewentualnej kary śmierci musiał sam lub jego potomkowie z odziedziczonego po nim majątku, płacić także główszczyznę.

---